...Derywacja (łac. derivatio- odłączenie, skierowanie w bok) jest to tworzenie wyrazów pochodnych od innych, podstawowych, np. sernik od ser. Dokonuje się ona zwykle za pomocą formantów: sufiksów i prefiksów lub przez odrzucenie części wyrazu, np. spec od specjalista.
W zależności od sposobu tworzenia derywatów, czyli wyrazów pochodnych, wyróżniamy kilka typów derywacji:
1. Derywacja afiksalna
Afiksy to morfemy słowotwórcze występujące:
przed rdzeniem (prefiksy, przedrostki), np. przyciężki, niecierpliwy
po rdzeniu (sufiksy, przyrostki), np. kotek, sklepikarz
po końcówkach fleksyjnych z ruchomością lub bez ruchomości (postfiksy) np. przesunąć się
między składnikami wyrazu złożonego (interfiksy), np. złotowłosa, Złotokłos
Wśród formantów afiksalnych wyróżniamy łączenia, np. prefiksalno-sufiksalne, interfiksalno-sufiksalne, prefiksalno-postfiksalne...
Typy derywacji w języku polskim
A.D. 2012
Derywacja (łac. derivatio- odłączenie, skierowanie w bok) jest to tworzenie wyrazów pochodnych od innych, podstawowych, np. sernik od ser. Dokonuje się ona zwykle za pomocą formantów: sufiksów i prefiksów lub przez odrzucenie części wyrazu, np. spec od specjalista.
W zależności od sposobu tworzenia derywatów, czyli wyrazów pochodnych, wyróżniamy kilka typów derywacji:
Derywacja afiksalna
Afiksy to morfemy słowotwórcze występujące:
przed rdzeniem (prefiksy, przedrostki), np. przyciężki, niecierpliwy
po rdzeniu (sufiksy, przyrostki), np. kotek, sklepikarz
po końcówkach fleksyjnych z ruchomością lub bez ruchomości (postfiksy) np. przesunąć się
między składnikami wyrazu złożonego (interfiksy), np. złotowłosa, Złotokłos
Wśród formantów afiksalnych wyróżniamy łączenia, np. prefiksalno-sufiksalne, interfiksalno-sufiksalne, prefiksalno-postfiksalne.
W obrębie derywacji afiksalnej wyróżnia się więc:
derywację sufiksalną
Formantem jest przyrostek- sufiks
Np.: zaproszenie
Podstawą słowotwórczą derywatu jest czasownik zapraszać, sufiksem końcówka -enie.
derywację prefiksalną
Formantem jest przedrostek- prefiks
Np.: ubłagać
Podstawą słowotwórczą derywatu jest czasownik błagać, do podstawy dodano prefiks u-.
Derywacja z występowaniem interfiksu (interfiksalna)
Np.: łamigłówka
Derywat posiada dwie podstawy słowotwórcze: łamać i głowa. Interfiksem jest -i-.
Derywacja paradygmatyczna
W przypadku derywaci paradygmatycznej nie występują afiksalne wykładniki derywacji ani ucięcia. Różnica pomiędzy derywatem a jego podstawą polega na odrębności paradygmatu fleksyjnego. Musi nastąpić zmiana części mowy.
Formantem paradygmatycznym może być:
zmiana paradygmatu przenosząca wyraz z jednej części mowy do innej, np. biel od biały,
zmiana paradygmatu w obrębie tej samej części mowy, ale polegająca na przeniesieniu rzeczowników z deklinacji męskiej do żeńskiej, żeńskiej do męskiej, męskiej do nijakiej, z liczby pojedynczej do mnogiej, np.: fryzjerka od fryzjer,
derywaty utworzone z połączeń formantów afiksalnych i paradygmatycznych, np. prefiksalno-paradygmatyczne, np. antyaborcyjna (ustawa) od aborcja, itd.
formant paradygmatyczny występuje przy przeniesieniu do klasy rzeczowników, bądź przymiotników, wyrażeń syntaktycznych (inaczej przyimkowych, czyli połączeń czasownika z przyimkiem), np.
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)