Tadeusz Peiper, Pisma wybrane Pisząc o współczesności, wymieniał Peiper jako jej główne cechy: „najściślejszą zależność funkcjonalną” ( Miasto, masa, maszyna , s. 1 ) elementów oraz „inwazję czynnika ekonomicznego".Tę pierwszą rozumiał jako „organiczność" (s. 20), a więc zarazem całościową jedność i wzajemne uzależnienie od siebie najbardziej nawet odległych składników. Właściwości nowel sztuki powinny być, jego zdaniem, analogiczne do cech
nowej rzeczywistości. Sztuka musi być inna, aby dotrzeć do zmienionego odbiorcy.
Teoria poezji. W wystąpieniach awangardy niezmiernie żywe było zainteresowanie nie tylko problemami ogólnoestetycznymi, lecz również dla swoistości poszczególnych sztuk.. Z oczywistego faktu, iż tworzywem literatury jest słowo, wyprowadzał Peiper najpierw wnioski negatywne: nie jest więc jej zadaniem naśladowanie muzyki poprzez pogoń za dźwięcznością, ani naśladowanie malarstwa poprzez opis. Najważniejsze były jednak stwierdzenia pozytywne: jeśli poezja jest tworem językowym, to jej zasady konstrukcyjne mają mieć właśnie językowy charakter. Futuryzmowi, który proklamował „słowa na Wolności", przeciwstawił Peiper składnię, bez której „możemy co najwyżej sporządzić inwentarz świata, ale nigdy nie zdołamy oddać życia świata". Obrona składni była zarazem obroną konstrukcji przed chaosem, wyrazem pragnienia, aby dzieło stanowiło akt porządkowania świata. Porządkowanie to przejawia się w nadawaniu jego elementom określonych wartości, uchwytnych dopiero w zestawieniu, w kontekście. „Poezja jest to tworzenie pięknych zdań", a piękne zdanie to: „zespół słów, który by budził w nas zachwyt następstwem i związkiem pojęć", „kunsztowne zestawianie i wiązanie widzeń".
P. pisał: „proza nazywa, poezja pseudonimuje. Poezja podnosi rzeczywistość w odrębny świat zdania, stwarzając słowne ekwiwalenty rzeczy" (Nowe usta, s. 216)
„Pseudonim" oznacza grupę wyrazów. Która zastępuje właściwą nazwę przedmiotu stanowi jej wielowyrazowy synonim. (W praktyce najczęściej peryfraza. W ten sposób wytwarza się napięcie miedzy nazwą, a tym, co ją zastępuje; uwidocznia się emocjonalny
stosunek poety do przedmiotu. „Poezja stwarza ekwiwalenty uczuć". Postulat budowy był zadaniem moralnym; łączył się z pragnieniem przekształcenia rzeczywistości poprzez sztukę, z aktywną koncepcją osobowości oraz roli pisarza w procesie twórczym. Miejsce „paseizmu"(bierności) zająć miała „wola twórcza”, miejsce niekontrolowanego przekazywania przeżyć - ich selekcja.
Wprowadzony w Nowych ustach w odniesieniu do utworu poetyckiego postulat konstrukcji oznaczał przede wszystkim rezygnację z jedności tematyczno-zdarzeniowej. Dokładniej: szło tu o zmianę pojęcia tematu. O wyeliminowanie takich sposobów jego ujęcia, gdy rozwijał się on niezależnie od podmiotu. Przeciwstawiał temu autor ideał utworu, w którym „poszczególne zdania związane byłyby ze sobą nie spójnością tematu, lecz spójnością rezultatu uczuciowego. Następstwo zdań opierałoby się nie na następstwie realnych zjawisk, lecz na następstwie, podyktowanym linią zamierzonego uczucia”.
(…)
… problematyki społecznej i związane z tym przemiany.
Pierwszy okres twórczości. Według informacji autora tomik A zawiera utwory powstałe w latach 1914-1923, Żywe ... napisane w lipcu i w sierpniu 1924 roku. Pierwszy z nich jest więc jakby ukazaniem wcześniejszej drogi poetyckiej, drugi natomiast — jej zwieńczeniem. W pierwszym więcej jest wierszy programowych, podmiot liryczny przybiera częściej rolę przywódcy…
… tylko językowej. Oznacza to także przeciwstawienie dwóch wzorców poezji; zaangażowania z jednej a intymności z drugiej strony; swoistej formy dyskursu a pseudonimowania. Na pierwszym z tych biegunów znajdują się takie wiersze jak Powojenne wezwanie, na 2im - Noga.
W pierwszym z tych nurtów podmiot liryczny obarczony zostaje powołaniem, któremu musi służyć, w imię którego apeluje do słuchacza, pragnąc wciągnąć…
… poprzednio antynomia, charakteryzująca stosunek podmiotu lirycznego do świata, szczególnie wyraźnie występuje w sferze erotyki, rozpiętej między poczuciem obowiązku a pragnieniem przyjemności. W wierszach programowych kobiecie przyznawane jest miejsce tylko podrzędne: stanowi ona przeszkodę w realizowaniu przez mężczyznę jego ideałów. Pragnie go omotać, uwięzić, przykuć do siebie, oderwać od misji:
Kwiaty…
…. Są to na ogół wiersze o dużym stopniu wizualności:
„Talerz. Na nim rycerska czerwień jabłek poraniona łzami ze złota.
Ależ to najazd kułaków w lampionach! czerwona kanonada na arkuszach śniegu, zapisanych łapami rozmarzonego kota!
Cytryna, żółte oko uśmiechu ta gęsta pieśń jej skóry
ten rozpięty pas jarocha”. Martwa natura.
Poezja Peipera zamyka się między przemówieniem wygłaszanym w nieoznaczonej, abstrakcyjnej przestrzeni — a „martwą naturą", obrazkiem. I w jednym i w drugim wypadku szczególna rola przypada składni: metaforyczne elementy umieszczane są na szkielecie składniowym, który stanowi podstawę konstrukcji, nadaje im spoistość formalną. Składnia decyduje także o kształcie wersyfikacyjnym tej poezji: w A i Żywych liniach przeważa typ wiersza zdaniowego, w którym podział na wersy pokrywa…
… uwydatniać; przeciwstawiał się więc oparciu rytmu o regularne metrum. Układ, który zalecał, oparty na rozczłonkowaniu składniowym, stanowił rodzaj wiersza wolnego i bliski był własnej praktyce poetyckiej autora. Szybkość, antyrealizm i oszczędność środków podnosił wtedy, gdy sławił współczesną postać metafory.
Jako redaktor «Zwrotnicy» i jako teoretyk Peiper odwoływał się często do innych dziedzin sztuki…
…". Kino było tym bardziej fascynującą dziedziną sztuki, że zrodziło się dzięki wprowadzeniu maszyny. Stanowiło więc sztukę XX wieku. Podobnie jak radio.
„Zwrotnica" i Zwrotniczanie. Wokół pisma, wydawanego przez Peipera, skupili się zwolennicy awangardy. (początkowo: Chwistek, Czyżewski, Jasieński) Dopiero w ostatnich numerach pierwszej serii, a więc już w r. 1923, pojawiają się młodzi; grupa skrystalizuje się w okresie przerwy w wydawaniu pisma. Szósty numer „Zwrotnicy”, z października r. 1923, przynosił jakby „świadectwo urodzenia” awangardy: szereg artykułów na temat futuryzmu, traktujących go już jako zjawisko zamknięte. W drugiej serii (1925—1927) liczba współpracowników uległa ograniczeniu, obok Peipera drukowali tu najczęściej: Kurek, Brzękowski i Przy-boś. Można stwierdzić, iż ukształtował…
…, będąca pretekstem do ujawniania się zachowań bohaterów. Wyjaśnia się także powód wtargnięcia Ina z uzbrojonymi ludźmi: w chwili, gdy padł strzał z sąsiedniego dachu, jeden z sąsiadów, będący wraz ze Steną w pokoju, strzepnął popiół z cygara przez otwór w wybitej szybie. Ludzie na ulicy ujrzeli dym i połączyli go z wystrzałem (podobna przygoda spotkała w r. 1923 samego Peipera).
Sztuka Peipera ukazuje…
…. Powieść obejmuje wypadki tylko kilku miesięcy, ale ogarnia całą duchową przeszłość bohatera; retrospekcja zajmuje prawie połowę tekstu, ale jest uporządkowana tematycznie: każdy z rozdziałów, zawierający zwrot do przeszłości, poświęcony jest jednemu problemowi duchowej biografii bohatera. Rozdział pierwszy - ewolucji ideowej, od szkolnego kółka socjalistycznego do „Strzelca”, 2- przyczynom…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)