SYSTEMY WOJENNE. WSPÓŁCZESNE WOJNY W PERSPEKTYWIE TEORII NIKLASA LUHMANNA
Krzysztof C. Matuszek, Kraków 2010; s. 21-62
Współczesne wojny jako systemy wojenne 1.1 Wyodrębnienie Klasyczne wojny międzypaństwowe, jakie toczyły się w Europie od połowy XVII aż do początku XX wieku, podlegały rozmaitym regułom i ograniczeniom. Prowadziły je suwerenne państwa uznające się nawzajem za równe, dlatego działania wojenne podporządkowane były celom politycznym, regulowane prawem międzynarodowym i - mniej lub bardziej przestrzeganym - etosem żołnierskim.
Co prawda także wojny międzypaństwowe przejawiają tendencję do łamania wszelkich reguł, na co już Clausewitz zwrócił uwagę 12 , jednak wymogi polityki wymuszają pewne umiarkowanie. Carl von Clausewitz w swym klasycznym dziele Vom Kriege przedstawia obustronnie wzmacniające się oddziaływanie przemocy, wrogich zamiarów i zaangażowania sił, które bez zewnętrznego przeciwdziałania doprowadziłoby do wojny absolutnej. Ograniczające czynniki wynikają po pierwsze z samej natury wojny: Nie wszystkie zasoby będące do dyspozycji walczących stron mogą zostać jednocześnie użyte, a aktualne rozstrzygnięcie nigdy nie jest ostateczne. Przede wszystkim jednak ograniczenia wynikają z celu politycznego, któremu wojna jest podporządkowana. Samowzmacniający się mechanizm, w którym użycie sił i przemoc jednej strony zmusza przeciwnika do jeszcze większego wysiłku, trzymany jest w ryzach za sprawą politycznych interesów.
W przeciwieństwie do tego wiele konfliktów zbrojnych ostatnich dekad, będących konfliktami wewnątrzpaństwowymi lub transnarodowymi, przybrało formę, którą w języku teorii systemów społecznych można określić jako wojna wyodrębniona (ausdiffe-renziert). W wojnach tych stopniowo zanikają wszelkie ograniczenia polityczne, prawne i etyczne. Stroną konfliktu są w większości przypadków nie państwa, ale podmioty prywatne i parapaństwowe, takie jak grupy partyzanckie, lokalne milicje, usamodzielnione oddziały regularnych niegdyś sił zbrojnych, grupy paramilitarne bądź zwolennicy któregoś z samozwańczych watażków zwanych warlordami. Podmioty te nie podlegają zasadom polityki międzypaństwowej, nie respektują międzynarodowego prawa humanitarnego i z reguły mają za nic etos zawodowego żołnierza.
Także podmioty państwowe biorące udział w tych konfliktach ulegają często logice wyodrębnienia. Podział na państwa jest wewnętrzną formą zróżnicowania światowego systemu politycznego 13 . Uznanie tego, czy dany rząd jest wystarczająco demokratyczny, przestrzega praw człowieka, a przede wszystkim ma na danym terenie monopol na użycie przemocy, opiera się ostatecznie na stanowisku innych państw, czy też tzw. „wspólnoty międzynarodowej" 14 . W systemie politycznym obowiązuje zasada: Państwem jest podmiot polityczny, który inne państwa za państwo uważają. To ukazuje także wyraźnie autonomię obszaru politycznego wobec innych dziedzin życia społecznego. Odłączenie wojny od systemu politycznego następuje zatem, gdy zaangażowane w nią podmioty nie są uznawane przez większość państw, bądź też ich siłowe działania spotykają się z powszechnym potępieniem. Gdy dany reżim przestaje dbać o międzynarodowe uznanie, przestaje też podlegać politycznej kontroli.
(…)
… konfliktów zbrojnych pokazuje, że w wielu z nich nie tylko polityka utraciła kontrolę nad przebiegiem wydarzeń, ale że wszelkie czynniki zewnętrzne, takie jak autorytet religii czy władza klanu, zostały zneutralizowane i podporządkowane dynamice wojny. Wtedy dopiero dokonuje się wyodrębnienie wojny jako systemu autopojetycznego.
W społeczeństwach tradycyjnych wojny podlegały normom i ograniczeniom…
… ten proces na przykładzie amerykańskiej wojny domowej:
„Na przykład ekonomiczny rozkwit południowych stanów Ameryki Północnej przed wojną secesyjną, który wynikał z systemu niewolnictwa i dawał przewagę nad stanami północnymi, był wprawdzie przyczyną wojny, ale dopóki sytuacja taka nie przerasta w antagonizm, lecz tylko obrazuje immanentne warunki panujące na jednym i na drugim terytorium, nie wchodzi…
… może na przykład w konflikcie politycznym pozostawać realną opcją, ale w wyodrębnionym konflikcie rozpoznanie i zwalczanie wroga nie jest już przedmiotem debaty.
29 Por. C. Schmitt, „Pojęcie polityczności", w: Teologia polityczna i inne pisma, s. 197 nn.
30 Por. N. Luhmann, Die Gesellschaft der Gesellschaft, s. 93 nn.
31 Por. Thomas Hobbes o angielskiej wojnie domowej: „Zwodziciele byli różnego rodzaju…
… porządkowi klanowemu.
Tradycyjną religią Czeczenów był sufizm, mistyczno-ascetyczny odłam islamu. Wierni należeli do bractw, tzw. wirdów, których skład pokrywał się ze strukturą klanową. W ten sposób religia i związki rodzinne wzajemnie się potwierdzały i wspierały. Religijność fundamentalistyczna, głównie wahabizm, który zaczął się rozpowszechniać w okresie wojny, zwróciła się przeciw tej symbiozie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)