Społeczeństwa i Kultury Europy - skrypt

Społeczeństwa i kultury Europy
Katedra Europeistyki WDiNP UW
Dzienne i Wieczorowe Studium Europeistyki, studia I-go stopnia, I rok, rok akad. 2011/2012
Zajęcia prowadzą:
wykłady: prof. dr hab. Franciszek Gołembski
ćwiczenia: mgr Konrad Jajecznik, dyŜur: środa 1645–1815, ul. Nowy Świat 67, pok. 207,
k.jajecznik@uw.edu.pl;
Literatura ogólna
U. Altermatt, Sarajewo przestrzega. Etnonacjonalizm w Europie, Kraków 1998
F. Gołembski, Kulturowe aspekty integracji europejskiej, Warszawa 2008
M. Hroch, Małe narody Europy. Perspektywa historyczna, Wrocław 2003
G. Janusz, Ochrona praw mniejszości narodowych w Europie, Lublin 2011
A. Posern-Zieliński, Etniczność. Kategorie. Procesy etniczne, Poznań 2005
R. Szul, Język – naród – państwo. Język jako zjawisko polityczne, Warszawa 2009
W. śelazny, Etniczność. Ład – konflikt – sprawiedliwość, Poznań 2004
Problematyka wykładów
1. Mityczne i rzeczywiste przestrzenie Europy
staroŜytne źródła Europy: greckie, fenickie, rzymskie, chrześcijańskie i „barbarzyńskie”;
pluralizm koncepcji Europy – od mitu do kontynentu;
kryteria definiowania Europy: geograficzne, cywilizacyjne, etniczne, polityczne;
pojęcie czasoprzestrzeni kulturowej;
zewnętrzne i wewnętrzne granice Europy: Zachodniej, Wschodniej i Środkowej;
Literatura podstawowa:
1. F. Gołembski, Kulturowe uwarunkowania podziału Europy na Wschodnią i Zachodnią,
„Społeczeństwo i Polityka”, 2008 nr 3;
2. U. Altermatt, dz. cyt., s. 300–324;
3. O. Halecki, Historia Europy. Jej granice i podziały, Lublin 2000, s. 105–136;
4. E. Lewandowski, PejzaŜ etniczny Europy, Warszawa 2004, s. 55–97;
5. K. Modzelewski, Barbarzyńskie korzenie Europy, [w:] Cywilizacja europejska. Wykłady i eseje,
(red.) M. Koźmiński, Warszawa 2005;
Literatura uzupełniająca:
1. W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, róŜne wyd.
2. A. Cotterell, Słownik mitów świata, róŜne wyd.
3. T. Margul, Mity z pięciu części świata, Warszawa 1989
4. M. Janion, Niesamowita Słowiańszczyzna. Fantazmaty literatury, Kraków 2006
5. L. Moczulski, Geopolityka. Potęga w czasie i przestrzeni, Warszawa 1999
6. J. Kłoczowski, Europa. Chrześcijańskie korzenie, Warszawa 2004
7. A. Flis, Chrześcijaństwo i Europa, Kraków 2001
8. Europa – fundamenty jedności, (red.) A. Dylus, Warszawa 1999
2. Grupy etniczne i narody kulturowe
grupa etniczna: ujęcie wąskie i szerokie;
kulturowa koncepcja narodu:
• mity załoŜycielskie;
• etapy procesu narodotwórczego;
• więź językowa (J. Herder);
1
• rola inteligencji w „odrodzeniu” narodowym;
wybrana egzemplifikacja podejścia primordialistycznego: Białorusini, Bułgarzy, Chorwaci, Grecy,
Macedończycy, Niemcy, Słoweńcy, Ukraińcy;
Literatura podstawowa:
1. F. Gołembski, Stosunki kulturalne na Bałkanach, Warszawa 2001, s. 38–40, 85–98, 112–121;
2. F. Gołembski, Proces formowania się współczesnej świadomości narodowej Greków, „Balcanica
Posnaniensia, t. VI, Poznań 1993;
3. W. Konarski, Etniczność jako wartość w polityce. Konceptualizacja i egzemplifikacja, [w:]
Metafory polityki 3, (red.) B. Kaczmarek, Warszawa 2005;
4. A.D. Smith, Kulturowe podstawy narodów. Hierarchia, przymierze, republika, Kraków 2009, s.
15–71;
5. A.D. Smith, Etniczne źródła narodów, Kraków 2009, s. 7–26, 193–263;
Literatura uzupełniająca:
1. S. Ossowski, O ojczyźnie i narodzie, Warszawa 1984, s. 15–46, 47–57;
2. E. Nowicka, Etniczność a sytuacja mniejszościowa, „Przegląd Polonijny”, 1989 z. 1;
3. K. Jajecznik, Narody w Europie – pomiędzy bytem a ideą, „Społeczeństwo i Polityka”, 2008 nr 3;
4. R. Radzik, Formowanie się narodów w Europie Środkowo-Wschodniej, „Kultura i Społeczeństwo”, 1993 nr 4;
5. R. Radzik, Od zbiorowości etnicznej do wspólnoty narodowej. Podstawowe pojęcia układu etnicznonarodowego w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, „Studia Socjologiczne”, 1999 nr 2;
3. Obywatelska koncepcja narodu
spór konstruktywistów z primordialistami:
• wieź obywatelska (J.J. Rousseau);
• status mniejszości kulturowych;
przykłady narodów obywatelskich:
• Brytyjczycy, Francuzi, Hiszpanie, Rumuni, Szwajcarzy, Węgrzy do 1918 r.;
poraŜki konstruktywizmu narodowego: Belgowie, Jugosłowianie, Czechosłowacy;
Literatura podstawowa:
1. W. śelazny, Francja wobec mniejszości narodowych. Etniczność, etnopolityka, etnosocjologia,
Tyczyn 2000, s. 32–59;
2. W. Konarski, Pragmatycy i idealiści. Rodowód, typologia i ewolucja ugrupowań politycznych
nacjonalizmu irlandzkiego w XX wieku, Pułtusk-Warszawa 2001, s. 27–74;
3. E. Gellner, Narody i nacjonalizm, Warszawa 1991, s. 53–68;
Literatura uzupełniająca:
1. B. Anderson, Wspólnoty wyobraŜone. RozwaŜania o źródłach i rozpowszechnianiu się nacjonalizmu,
Kraków 1997;
2. E. Renan, Co to jest naród?, [w:] Być w narodzie. Szkice o idei narodu, narodowej kulturze i nacjonalizmie,
(red.) L. Zdybel, Lublin 1998;
4. Geneza i typologie nacjonalizmu
istota i oblicza fenomenu:
• nacjonalizm jako ideologizacja toŜsamości narodowej;
• między prawem do samostanowienia a uciskiem wobec mniejszości;
• krytyka nacjonalizmu;
ruchy nacjonalistyczne we współczesnej Europie na wybranych przykładach;
Literatura podstawowa:
2
1. W. Konarski, Naród, mniejszość, nacjonalizm, religia – przyczynek do dyskursu o pojęciach i
powiązaniach między nimi, [w:] Narody XXI wieku, (red.) A. Hołub, „Forum Politologiczne”, t. 5,
Olsztyn 2007;
2. W. Konarski, Polityczny, etniczny czy… mieszany: Glosa do dyskursu o nacjonalizmie, [w:]
Kulturowe determinanty nacjonalizmu, (red.) M. Jeziński, Toruń 2008;
3. A.D. Smith, Nacjonalizm. Teoria, ideologia, historia, Warszawa 2007, s. 16–35, 36–62;
4. J. Szacki, Nacjonalizm, [w:] Trudne sąsiedztwa. Z socjologii konfliktów narodowościowych, red.
A. Jasińska-Kania, Warszawa 2001;
Literatura uzupełniająca:
1. C. Calhoun, Nacjonalizm, Warszawa 2007, s. 19–47, 48–80;
2. P. Lawrence, Nacjonalizm. Historia i teoria, Warszawa 2007, s. 9–25, 291–296;
3. A. Wierzbicki, Etnopolityka w Azji Centralnej. Między wspólnotą etniczną a obywatelską, Warszawa 2008,
s. 42–84;
5. Państwo narodowe w tradycji europejskiej
państwo protonarodowe (dynastyczne) a państwo narodowe;
pluralizm definicji państwa narodowego;
cykliczny renesans systemu państw narodowych w XIX–XX wieku: po Kongresie wiedeńskim, po
I wojnie światowej, po II wojnie światowej, po Jesieni Ludów;
przykłady państw dynastycznych:
• o charakterze narodowym: Bułgaria, Czarnogóra, Grecja, Rumunia, Serbia;
• monarchia wielonarodowa: Austro-Węgry;
instrumentalne traktowanie zasady samostanowienia narodów na wybranych przykładach:
• Wlk. Brytania w stosunku do Irlandii;
system mandatowy w ramach Ligi Narodów;
Literatura podstawowa:
1. C. Tilly, Formowanie się państw narodowych w Europie Zachodniej, [w:] J. Szczupaczyński
(red.), Władza i społeczeństwo, t. 2, Warszawa 1998;
2. P. Wandycz, Odrodzenie narodowe i nacjonalizm (XIX−XX wiek), [w:] Historia Europy
Środkowo-Wschodniej, (red.) J. Kłoczowski, t. 2, Lublin 2000;
3. J. Bardach, Od narodów politycznych do narodów etnicznych w Europie Środkowo-Wschodniej,
[w:] Mniejszości narodowe i religijne w Europie Środkowo-Wschodniej, (red. nauk.) J.
Kłoczowski, P. Kras, Lublin 1993;
6. Państwo narodowe w integrującej się Europie
państwa narodowe po 1945 r.: satelizacja Europy Śr.-Wsch.; renesans po 1989 r.;
integracja i dezintegracja po 1989 r.:
• zjednoczenie Niemiec czy teŜ wchłonięcie NRD przez RFN?;
• rozpad posocjalistycznych państw federalnych: model konfliktowy (ZSRR i Jugosławia) i
pokojowy (Czechosłowacja);
rola państw narodowych w procesie integracji europejskiej;
debata nad przyszłością państwa narodowego;
Literatura podstawowa:
1. U. Altermatt, dz. cyt., s. 277–299;
2. W. Konarski, Państwo narodowe – zmierzch czy czasowe zaćmienie? Casus Europy, [w:] Państwo
w świecie współczesnym, (red.) K. Trzciński, Warszawa 2006;
3. C. śołędowski, Paradoksy państwa narodowego, [w:] Paradoksy polityki, (red. nauk.) M. Karwat,
Warszawa 2007;
Literatura uzupełniająca:
3
P. Klinar, Przemiany państw narodowych, [w:] Europa Państw − Europa Narodów. Problemy etniczne
Europy Środkowo-Wschodniej, (red.) G. Babiński, W. Miodunka, Karków 1995;
2. J. Chodorowski, Czy zmierzch państwa narodowego?, Poznań 1998;
3. J. Habermas, Obywatelstwo a toŜsamość narodowa. RozwaŜania nad przyszłością Europy, Warszawa 1993;
1.
7. Mniejszości kulturowe – typologia i status
pojęcie mniejszości: ujęcie statystyczne oraz funkcjonalne;
typologia mniejszości:
• etniczne (np. Baskowie, Bretończycy, Retoromanie, Walijczycy);
• narodowe (np. Niemcy w państwach Europy Śr., Węgrzy w państwach ościennych);
• językowe (np. Alzatczycy, Okcytańczycy, szwedzkojęzyczni Finowie);
• religijne (np. Boszniacy);
szczególne typy mniejszości: nomadowie i diaspory (Romowie, śydzi);
grupy pogranicza kulturowego: Alzatczycy, Ślązacy;
Literatura podstawowa:
1. M. Waldenberg, Narody zaleŜne i mniejszości narodowe w Europie Środkowowschodniej. Dzieje
konfliktów i idei, Warszawa 2000, s. 19–45;
2. Ł. Kapralska, Pluralizm kulturowy i etniczny a odrębność regionalna Kresów południowowschodnich w latach 1918–1939, Kraków 2000, s. 20–37;
Literatura uzupełniająca:
1. A. Porębski, Europejskie mniejszości etniczne. Geneza i kierunki przemian, Warszawa-Kraków 1991;
2. W. śelazny, Francja wobec mniejszości narodowych. Etniczność, etnopolityka, etnosocjologia, Tyczyn
2000, s. 158–209, 246–254;
8. Polityczno-prawny status mniejszości kulturowych
małe narody:
• narody zaleŜne;
• ruchy etnoregionalistyczne;
kulturowe determinanty podziałów polityczno-terytorialnych:
• typologia autonomii: kulturalno-oświatowa, regionalna (terytorialna) – np. Baskowie,
Katalończycy, Węgrzy w Transylwanii;
• standardy politycznych i kulturowych przywilejów mniejszości;
• irredentyzm, separatyzm, secesja (np. Flamandowie, Irlandczycy, Szkoci);
narodowy podział pracy, wewnętrzny kolonializm:
• Austro-Węgry (np. Węgrzy w Transylwanii), Wielka Brytania (np. Walijczycy);
Literatura podstawowa:
1. G. Janusz, Ochrona praw mniejszości narodowych w Europie, Lublin 2011;
2. M. Hroch, dz. cyt., passim;
3. M. Waldenberg, Narody zaleŜne…;
4. W. Konarski, Ruchy regionalistyczne jako forma nacjonalizmu we współczesnej Europie i ich
moŜliwy wpływ na ideę zjednoczonej Europy, [w:] Społeczeństwo i Polityka. Podstawy nauk
politycznych, (red.) K.A. Wojtaszczyk, W. Jakubowski, Warszawa 2007;
5. J. Tomasiewicz, Współczesne ruchy regionalistyczne w Europie Zachodniej, „Sprawy
Narodowościowe”, 1997 z. 2;
Literatura uzupełniająca:
1. G. Babiński, ToŜsamość na pograniczach, [w:] ToŜsamość bez granic. Współczesne wyzwania, (red. nauk.)
E. Budakowska, Warszawa 2005;
2. G. Babiński, Nacjonalizmy czy regionalizmy? Ruchy regionalne w Europie, [w:] Europa Państw − Europa
Narodów…;
4
9. Koncyliacyjne i konfliktowe
mniejszościami kulturowymi
relacje
większości
z
zbrodnie etniczne – typologia i wybrana egzemplifikacja:
• „miękkie”: system szkolnictwa w Irlandii i Bretanii;
• „twarde”: Irlandia Pn., Bośnia i Hercegowina w latach 90. XX w.;
zbrodnie ludobójstwa w XX w.: śydzi, Ormianie, Romowie;
ekstremizm polityczny na tle etnicznym, narodowym, religijnym, rasowym:
• przemoc wobec imigrantów z Kaukazu i Azji Centralnej w Rosji;
• neonazizm w Europie Zachodniej;
przymusowe przesiedlenia w XX w.:
• grecko-turecka wymiana ludności;
• wysiedlenia Niemców z Europy Środkowej po II wojnie światowej;
Literatura podstawowa:
1. P. Madajczyk, Czystki etniczne i klasowe w Europie XX wieku. Szkice do problemu, Warszawa
2010;
2. M. Kuczyński, Krwawiąca Europa. Konflikty zbrojne i punkty zapalne w latach 1990–2000. Tło
historyczne i stan obecny, Warszawa 2001, s. 85–151, 181–254;
3. B. Nitschke, Wysiedlenie czy wypędzenie? Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945–1949,
róŜne wyd.;
4. G. Kucharczyk, Pierwszy holocaust XX wieku, Kraków 2004;
10. Społeczności reliktowe we współczesnej Europie
społeczności reliktowe:
• asymilacja, akulturacja, alienacja;
• języki zagroŜone – skala i egzemplifikacja;
• próby animacji kultur ginących lub oŜywienia języków wymarłych;
wybrana egzemplifikacja: Fryzowie, Karimi, Kornwalijczycy, Liwowie, ŁuŜyczanie, Mańczycy;
Literatura podstawowa:
1. N. Dołowy-Rybińska, Języki i kultury mniejszościowe w Europie. Bretończycy, ŁuŜyczanie,
Kaszubi, Warszawa 2011, s. 13–55, 505–562;
2. J. Tucholska, Liwowie jako przykład społeczności reliktowej. Próba odrodzenia kulturowego,
„Społeczeństwo i Polityka”, 2011 nr 1;
3. W. MoŜdŜonek, Karaimi – naród zapomniany, [w:] Narody XXI wieku…;
11. Wielokulturowość we współczesnej Europie
geneza przekształceń struktury etnicznej współczesnej Europy;
pojęcie i typologia migracji;
charakterystyka migracji w Europie po 1945 r.:
• migracje masowe jako konsekwencja II wojny światowej: wysiedlenia czy wypędzenia?
• migracje łańcuchowe – od homogeniczności narodowej do wielokulturowości;
• proces dekolonizacji jako źródło imigracji pozaeuropejskich;
oblicza multikulturalizmu;
• polityka wielokulturowości – załoŜenia, rezultaty, ewolucja;
• modele: brytyjski, francuski, holenderski;
etnopluralizm – ideologiczna alternatywa dla multikulturalizmu;
Literatura podstawowa:
1. M. Golka, Imiona wielokulturowości, Warszawa 2010;
5
2. H. Kubiak, U progu ery postwestfalskiej. Szkice z teorii narodu, Kraków 2007, s. 265–293;
3. K. Tomczyk, Dylematy multikulturalizmu we współczesnych społeczeństwach liberalnodemokratycznych, (wybrane zagadnienia), Warszawa 2007, s. 13–19;
Literatura uzupełniająca:
1. Muzułmanie w Europie, (red. nauk.) A. Parzymies, Warszawa 2005;
2. Wzory wielokulturowości we współczesnym świecie, (red.) K. Golemo, T. Paleczny, E. Wiącek, Kraków
2006;
3. A. Walaszek, Migracje Europejczyków 1650–1914, Kraków 2007;
4. Migracje. Dzieje, typologia, definicje, (red.) A. Furdal, W. Wysoczański, Wrocław 2006;
12. Tożsamość/ci Europy wobec globalizacji i integracji
pluralizm idei Europy;
toŜsamość regionalna, narodowa, europejska – komplementarność czy konkurencja?
spór o przyszłość Europy – koncepcje: Europy Ojczyzn, Europy Regionów, Stanów Zjednoczonych
Europy, Europy Stu Flag;
Literatura podstawowa:
1. F. Gołembski, Kulturowe uwarunkowania procesu jednoczenia Europy, „Przegląd Europejski”,
2003 nr 2;
2. W. Konarski, Glosa do debaty o toŜsamości europejskiej, „Społeczeństwo i Polityka”, 2008 nr 3;
3. M. Ryszewska, ToŜsamość narodowa – zagroŜenie czy szansa w procesie budowania toŜsamości
europejskiej?, [w:] Kulturowe determinanty…, dz. cyt.;
4. T. Judt, Wielkie złudzenie? Esej o Europie, Warszawa-Kraków 1998;
Literatura uzupełniająca:
1. R.N. Coudenhove-Kalergi, Naród europejski, Toruń 1997;
2. G. Delanty, Odkrywanie Europy. Idea, toŜsamość, rzeczywistość, Warszawa-Kraków 1999;
3. R. Owadowska, ToŜsamość europejska: negacja identyfikacji narodowych czy ich wzbogacenie?, „Sprawy
Narodowościowe”, 2006 z. 28;
4. J. Goćkowski, Mozaika kultur europejskich, [w:] Wielokulturowość w dobie globalizacji oraz integracji
europejskiej, (red.) P. Woroniecki, „Forum Politologiczne”, t. 2, Olsztyn 2005;
5. K. Sztaut, Narody w integrującej się Europie, [w:] Wielokulturowość w dobie…;
6. L. Moczulski, Podziały i jedności w tworzeniu wspólnej Europy (zarys problemu), „Przegląd Europejski”,
2005 nr 1;
Literatura ogólna do ćwiczeń
E. Lewandowski, PejzaŜ etniczny Europy, Warszawa 2004
U. Altermatt, Sarajewo przestrzega. Etnonacjonalizm w Europie, Kraków 1998
M. Hroch, Małe narody Europy. Perspektywa historyczna, Wrocław 2003
M. Budyta-Budzyńska, Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Warszawa 2010
Muzułmanie w Europie, (red. nauk.) A. Parzymies, Warszawa 2005
Program ćwiczeń i literatura szczegółowa
1. Społeczeństwa Półwyspu Iberyjskiego
struktura językowa Hiszpanii (liczebność, rozmieszczenie grup etnoregionalnych);
Baskowie i Katalończycy:
• etnogeneza;
• charakterystyka językowa – rodowód i stan obecny;
• tradycje odrębności politycznej, instytucje autonomiczne – historia i współczesność;
• oblicza nacjonalizmu – między separatyzmem a solidarnością ludów iberyjskich;
• narody czy grupy etniczne?;
proces kształtowania narodu hiszpańskiego;
6
Literatura
podstawowa:
1. A. Porębski, Baskowie – grupa etniczna czy naród?, „Przegląd Polonijny”, 1982 nr 2;
2. R. Warszawik, Historyczne, kulturowe i identyfikacyjne uwarunkowania autonomii katalońskiej,
„Społeczeństwo i Polityka”, 2010 nr 3–4 lub http://pismosip.vixo.pl;
alternatywna:
1. A. Antczak, Kształtowanie się toŜsamości narodowej wspólnot autonomicznych w Hiszpanii, Warszawa
2008, s. 89–133, 134–167;
2. M. Myśliwiec, Katalonia na drodze do niepodległości?, Bytom 2006, s. 13–25, 114–118, 178–190;
3. A. Porębski, Europejskie mniejszości etniczne. Geneza i kierunki przemian, Warszawa-Kraków 1991, s.
58–68 [Baskowie];
uzupełniająca:
1. J. Orzechowska, Pomiędzy Francją a Hiszpanią: podzielona toŜsamość Basków, [w:] Narody w Europie.
ToŜsamość i wzajemne postrzeganie, (red.) L. Zieliński, M. Chamot, Bydgoszcz 2007;
2. Ł. Wójcik. Problematyka regionalizmu i nacjonalizmu w Katalonii, Galicji i Kraju Basków a dialog
ogólnohiszpański, [w:] Dialog europejski Zachód-Wschód: Kultura – Polityka – Społeczeństwo, (red.) J.
Kmieciński, A. Stępień-Kuczyńska, Toruń 2007;
3. J. Stefanowicz, Bunt mniejszości. Współczesne separatyzmy narodowe, Warszawa 1977, s. 20–47;
2. Anglosasi i Celtowie w Wielkiej Brytanii i Irlandii
struktura językowa Wielkiej Brytanii (liczebność, rozmieszczenie grup etnoregionalnych);
elementy historii społecznej:
• zarys procesu powstawania Zjednoczonego Królestwa i skutki kulturowe;
• bohaterowie narodowi;
• toŜsamość Brytyjczyków: państwowa czy narodowa?;
• powodzenie separatyzmu irlandzkiego;
• status Irlandii Północnej, problem terroru i perspektywy procesu pokojowego;
Irlandczycy, Szkoci, Walijczycy:
• celtycki rodowód i rewitalizacja;
• współczesny status języków;
• odrębność polityczna i wyznaniowa,
Anglicy:
• etnogeneza;
• fenomen ekspansji języka;
• toŜsamość narodowa w kontekście toŜsamości brytyjskiej;
• specyfika wyznaniowa;
Literatura
podstawowa:
1. A. Kulpa, ToŜsamość Szkotów – etniczna czy obywatelska?, „Społeczeństwo i Polityka”, 2010 nr 3–4 lub
http://pismosip.vixo.pl;
2. M. Kaniasta, Etniczność jako podstawa samookreślenia i odrodzenia kulturowego Walijczyków,
„Społeczeństwo i Polityka”, 2010 nr 3–4 lub http://pismosip.vixo.pl;
alternatywna:
1. J. Haywood, Celtowie. Od epoki brązu do New Age, Warszawa 2008, s. 144–167 [Walijczycy], 171–184
i 241–252 [Szkoci], 185–206 [Irlandczycy], 253–269;
2. W. Konarski, Pragmatycy i idealiści. Rodowód, typologia i ewolucja ugrupowań politycznych
nacjonalizmu irlandzkiego w XX wieku, Pułtusk-Warszawa 2001, s. 91–155;
3. S. Zabieglik, Historia Szkocji, Gdańsk 2000, s. 9–35, 45–66, 112–119, 196–211, 219–245;
uzupełniająca:
1. A. Kuklińska, Tajemnicze plemię Piktów, [w:] Społeczeństwa i kultury Europy, (red. nauk.) K. Jajecznik,
Warszawa 2010;
2. T. Edensor, ToŜsamość narodowa, kultura popularna i Ŝycie codzienne, Kraków 2004, s. 181–219;
3. K. Tomczyk, Dylematy multikulturalizmu we współczesnych społeczeństwach liberalnodemokratycznych, (wybrane zagadnienia), Warszawa 2007, s. 85–88;
4. M. Kaczorowska, Proces dewolucji w Wielkiej Brytanii – między regionalizacją a federalizmem.
Przypadki: Szkocji, Walii i Anglii, [w:] Dylematy państwowości, (red. nauk.) K. Trzciński, Warszawa
2006;
7
3. Kultury nordyckie
idea nordycka:
• etapy rozwoju: dominacja duńska, szwedzka, integracja państw narodowych;
• pojęcie Skandynawii, tradycje integracyjne i dezintegracyjne;
proces narodotwórczy Finów:
• etnogeneza, pochodzenie języka;
• czynniki wzmacniające i osłabiające samodzielność kulturową Finów;
• relacje szwedzko-fińskie w ujęciu historycznym: odrębności językowe, kwestia autonomii politycznej;
szwedzkojęzyczni Finowie:
• pochodzenie, rozmieszczenie, status społeczny i liczebność;
• instrumenty polityki językowej Finlandii;
• status Wysp Alandzkich;
• mniejszość językowa czy narodowa?;
Literatura
podstawowa:
1. W. Konarski, Prawno-edukacyjny status mniejszości szwedzko-języcznej w Finlandii, [w:] Oświata
etniczna w Europie Środkowej, (red.) Z. Jasiński, T. Lewowicki, Opole 2001;
2. B. Piotrowski, Tradycje jedności Skandynawii. Od mitu wikińskiego do idei nordyckiej, Poznań 2006, s.
19–59;
alternatywna:
1. A. Porębski, Europejskie mniejszości…, s. 81–98 [szwedzkojęzyczni Finowie];
2. M. Klinge, Fińska tradycja. Eseje o strukturach i toŜsamości Północy, Wrocław 2006, s. 195–228, 297–
310;
uzupełniająca:
1. K. Kubiak, Nordyckie terytoria autonomiczne, „Sprawy Międzynarodowe”, 2002 nr 4;
2. J. Nowiak, Współpraca nordycka. Wzór dobrej polityki, Poznań 2001, s. 33–73;
3. Z. Ciesielski, Nad pojęciem kultury skandynawskiej, København 1995;
4. Kultury romańskie
struktura językowa Francji (liczebność, rozmieszczenie grup etnoregionalnych);
francuska doktryna państwa-narodu:
• geneza i stan współczesny;
• otwarta formuła narodu a społeczeństwo wielokulturowe (grupy rdzenne i napływowe);
• instrumenty konstruowania narodu obywatelskiego;
Bretończycy, Korsykanie, Okcytańczycy:
• etnogeneza i rewitalizacji toŜsamości;
• charakterystyka językowa – rodowód i stan obecny;
• tradycje odrębności politycznej, dąŜenia autonomiczne – historia i współczesność;
• naród czy grupa etniczna?
• ruchy separatystyczne: stosunek do przemocy;
Literatura
podstawowa:
1. W. śelazny, Francja wobec mniejszości narodowych. Etniczność, etnopolityka, etnosocjologia, Tyczyn
2000, s. 32–59, 158–194 [Bretończycy], 195–209 [Okcytańczycy], 210–221 [Korsykanie];
2. N. Dołowy-Rybińska, Języki i kultury mniejszościowe w Europie. Bretończycy, ŁuŜyczanie, Kaszubi,
Warszawa 2011, s. 70–123;
alternatywna:
1. N. Dołowy, Bretania. Upadek, odrodzenie kultury i polityka językowa, „Sprawy Narodowościowe”,
2007 z. 30;
2. J. Haywood, Celtowie…, s. 207–221 [Bretończycy];
3. A. Grochulska, Historyczne, kulturowe i polityczne przesłanki odrębności etnicznej Korsykanów,
„Społeczeństwo i Polityka”, 2010 nr 3–4 lub http://pismosip.vixo.pl;
uzupełniająca:
1. J. Baszkiewicz, Francja w Europie, Wrocław 2006, s. 72–92, 128–166;
8
2.
A. Iwaszkiewicz-Woda, Miejsce kultur mniejszości narodowych we współczesnej polityce kulturalnej
Francji, [w:] Kultura mniejszości narodowych i grup etnicznych w Europie, (red.) Z. Jasiński, T.
Lewowicki, Opole 2004;
3. P. Grzybowski, Ku społeczeństwu międzykulturowemu – mniejszości etniczne i kulturowe we Francji,
[w:] tamŜe;
4. K. Tomczyk, Dylematy multikulturalizmu…, s. 88–95;
5. Pogranicze romańsko-germańskie
pogranicze kulturowe jako kategoria analizy;
Szwajcarzy:
• charakterystyka językowa (źródła róŜnorodności, liczebność, rozmieszczenie, relacje);
• polityka językowa Szwajcarii;
• specyfika procesu narodotwórczego, elementy historii państwa;
• stosunek do świata zewnętrznego: imigrantów, państw ościennych, UE;
Alzatczycy i Retoromanie:
• etnogeneza;
• charakterystyka językowa – pochodzenie, połoŜenie, liczebność, czynniki przetrwania i zagroŜenia;
• odrodzenie czy zanik toŜsamości?;
społeczeństwo belgijskie:
• tradycje odrębności politycznej Flandrii i Walonii, geneza wspólnego państwa;
• struktura językowa (liczebność, rozmieszczenie, relacje);
• kulturowe podstawy federalizacji: podziały etnopolityczne w systemie partyjnym i konstytucyjnym;
• uwarunkowania separatyzmu flamandzkiego;
• jedność czy dezintegracja? – naród kulturowy kontra naród obywatelski;
Literatura
podstawowa:
1. W. śelazny, Francja wobec mniejszości…, s. 246–254 [Alzatczycy];
2. A. Porębski, Wielokulturowość Szwajcarii na rozdroŜu, Kraków 2009, s. 135–185;
3. H. Florkowska-Frančić, Retoromanie. Trudny sukces małej grupy. Perspektywa historyczna i stan
obecny, „Przegląd Polonijny”, 2004 nr 4;
4. W. Stankiewicz, Konflikt narodowościowy w Belgii, [w:] Problemy narodowościowe w Europie i ich
wpływ na stosunki międzynarodowe na przełomie XX i XXI wieku, (red. nauk.) H. Szczerbiński,
Warszawa 2009;
alternatywna:
1. A. Chwieduk, Alzatczycy. Dylematy toŜsamości, Poznań 2006, s. 76–111, 112–154;
2. A. Porębski, Wielokulturowość Szwajcarii w procesie zmiany, [w:] Wzory wielokulturowości…;
3. A. Porębski, Europejskie mniejszości…, s. 68–81 [Retoromanie];
4. J. Łaptos, Kryzys toŜsamości narodowej Belgów. Przyczyny, przejawy, konsekwencje, [w:] Państwa
europejskie na drodze do niepodległości (w drugiej połowie XIX i XX wieku). Studia ofiarowane
Profesorowi Marianowi Zagórniakowi, (red.) I. Stawowy-Kawka, W. Rojek, Kraków 2003;
uzupełniająca:
1. W. Linder, Demokracja szwajcarska. Rozwiązywanie konfliktów w społeczeństwie wielokulturowym,
Rzeszów 1996, s. 21–72, 233–248;
2. M. Mrozik, Konflikty narodowościowe w Belgii, [w:] Zjawiska i procesy dezintegracji w
postzimnowojennej Europie, (red.) A. Rudowski, R. Zenderowski, Warszawa 2009;
3. W Stankiewicz, Konflikt flamandzko-waloński jako jedno ze źródeł destabilizacji jedności europejskiej,
[w:] Dialog europejski…;
4. J. Kapcewicz, Flandria w Europie Regionów, Toruń 2004, s. 11–45, 66–69, 96–105, 122–133;
5. M. Karwowska, ToŜsamość narodowa odzwierciedlona w malarstwie flamandzkim, [w:] Społeczeństwa i
kultury…;
6. Kultury germańskie
zasięg osadnictwa niemieckiego w Europie Środkowej X–XX w.:
• Heimat;
• wysiedlenia/wypędzenia po II wojnie światowej;
• niemieckie mniejszości narodowe w Europie;
9
zróŜnicowanie kulturowe współczesnych Niemiec:
• podziały językowe (górno-, środkowo- i dolnoniemiecki) przestrzeni niemieckojęzycznej;
• odrębności wyznaniowe wśród ludności niemieckiej;
• landy – federalizm i kultura;
• historia państwa niemieckiego: procesy zjednoczenia i podziały;
• relacje Niemców „Zachodnich” i „Wschodnich” po 1990 r.;
Austriacy:
• odrębność polityczna czy kulturowa?;
• stosunek do Niemców;
• geneza i uwarunkowania dąŜeń narodotwórczych;
• współczesne dylematy toŜsamości;
Literatura
podstawowa:
1. A. Sakson, Berlin-Warszawa. Studia o Niemcach i ich relacjach z Polakami, Wrocław 2010, s. 9–48;
2. M. Tomczak, Austriacy w poszukiwaniu toŜsamości, „Przegląd Zachodni”, 1997 nr 1;
alternatywna:
1. J-P. Gougeon, Niemcy XXI wieku, Warszawa 2011, s. 103–115;
2. Jeden naród, dwa społeczeństwa. Niemcy 20 lat po zjednoczeniu, Prace OSW nr 35, www.osw.waw.pl;
3. R. Kochnowski, Idea „wieczystej neutralności” a kształtowanie się austriackiej toŜsamości narodowej,
[w:] Kontynuacje i nowatorstwo w świecie współczesnych idei, (red.) M. Mikołajczyk, M. Śliwa, Kraków
2008;
uzupełniająca:
1. A. Watson, Niemcy. Kim są teraz?, Poznań 1998, s. 64–134;
2. I. Janicka, Niemieckie kraje związkowe. Struktura terytorialno-administracyjna, Toruń 2009;
3. M.R. Lepsius, O kulturze politycznej w Niemczech, Poznań 2007, s. 337–344;
4. M. Cygański, Niemieckie mniejszości narodowe w państwach Europy Środkowo-Wschodniej w latach
1945–1995, Opole 2000;
5. T. Urban, Utracone ojczyzny. Wypędzenia Niemców i Polaków w XX wieku, Warszawa 2007;
6. B. Nitschke, Wysiedlenie czy wypędzenie? Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945–1949, Toruń
2000, 2001, 2006;
7. L. Zieliński, Ideologiczne i językowe próby tworzenia toŜsamości „narodowej” w NRD, [w:] Narody w
Europie…;
7. I kolokwium
8. Słowianie Zachodni
Kaszubi, Ślązacy – małe narody czy grupy etniczno-regionalne?:
• grupy pogranicza kulturowego;
• etnogeneza, tradycje odrębności politycznej, odrodzenie toŜsamości;
• charakterystyka językowa – status języka regionalnego;
• liczebność i rozmieszczenie
migracje po II wojnie światowej na ziemiach polskich:
• przemieszczenia ludności – charakterystyka geograficzna i ilościowa;
• między zamierzeniami a skutkami: „separacja ludów” i „wykorzenienie”;
Literatura
podstawowa:
1. M. Szmeja, Grupa pogranicza i jej identyfikacja narodowa. Przypadek Śląska, „Przegląd Polonijny”,
1998 z. 1;
2. N. Dołowy, Kaszubi – naród, mniejszość, grupa posługująca się językiem regionalnym, „Przegląd
Humanistyczny”, 2008 nr 6;
alternatywna:
1. A. Porębski, Europejskie mniejszości…, s. 98–115 [Kaszubi];
2. N. Dołowy-Rybińska, Języki i kultury mniejszościowe w Europie. Bretończycy, ŁuŜyczanie, Kaszubi,
Warszawa 2011, s. 365–405, 437–469, 482–494 [Kaszubi];
3. K. Kwaśniewski, Czy istnieje narodowość śląska, „Sprawy Narodowościowe”, 1997 nr 1;
10
4.
J. Borzyszkowski, Regionalizm kaszubsko-pomorski – tradycje i współczesność, [w:] Regionalizm a
separatyzm. Historia i współczesność, (red.) M.W. Wanatowicz, Katowice 1995;
uzupełniająca:
1. B. Synak, Kaszubska toŜsamość – ciągłość i zmiana. Studium socjologiczne, Gdańsk 1998, s. 55–76, 90–
118, 176–199;
2. Ustawa z dn. 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym,
DzU 2005 nr 17 poz. 141 z późn. zm.;
3. P. Eberhardt, Przemieszczenia ludności na terytorium Polski spowodowane II wojna światową,
Warszawa 2000, s. 56–80;
4. P. Eberhardt, Przemiany struktury etnicznej ludności Polski w XX wieku, „Sprawy Narodowościowe”
2006, z. 28;
5. F. Kusiak, Przyczyny i efekty migracji na Dolny Śląsk w latach 1945–1950, [w:] Migracje. Dzieje,
typologia, definicje, (red.) A. Furdal, W. Wysoczański, Wrocław 2006;
6. M.G. Gerlich, „My prawdziwi Górnoślązacy…”. Studium etnologiczne, Warszawa 2010;
7. M. Szmeja, Niemcy? Polacy? Ślązacy! Rodzimi mieszkańcy Opolszczyzny w świetle analiz
socjologicznych, Kraków 2000;
9. Słowianie Wschodni
Słowianie Wschodni:
• etnogeneza, rozmieszczenie, charakterystyka językowa;
• charakterystyka wyznaniowa – granica europejskiego Wschodu i Zachodu;
• Ruś Kijowska: czynniki jednoczące i podziały, problem sukcesji kulturowej;
Ukraińcy:
• dualizm toŜsamości – uwarunkowania historyczne i współczesne;
• dziedzictwo Rusi Kijowskiej a plebejski charakter narodu;
• struktura językowa i narodowa współczesnej Ukrainy – źródła i kierunki zmiany;
Białorusini:
• czynniki wzmacniające i hamujące proces narodotwórczy;
• społeczeństwo plebejskie: relacje podziałów społecznych i kulturowych;
• statyczna świadomość etniczna, kwestia deficytu elit a kontekst pogranicza;
• charakterystyka językowa: polityka białorutynizacji, współczesna kondycja języka białoruskiego;
Literatura
podstawowa:
1. P. Załęski, ToŜsamości narodowe Słowian Wschodnich, „Społeczeństwo i Polityka”, 2008 nr 3;
2. R. Radzik, Przyczyny słabości białoruskiego procesu narodotwórczego w XIX i XX w., „Kultura i
Społeczeństwo”, 1998 nr 3;
3. W. Pawluczuk U genezy narodu ukraińskiego, [w:] Etniczność – o przemianach społeczeństw
narodowych, (red.) M. Szmeja, Kraków 2008;
alternatywna:
1. R. Radzik, Kim są Białorusini?, Toruń 2004, s. [8–29], 48–62, 124–146;
2. A. Wilson, Ukraińcy, Warszawa 2002, s. 121–156;
3. N. Horska, Aktywność narodowa mniejszości rosyjskiej na Ukrainie, Toruń 2009, s. 68–132, 276–308;
uzupełniająca:
1. A. Wierzbicki, Rosja. Etniczność i polityka, Warszawa 2011, s. 35–55, 61–82, 249–280;
2. P. Eberhardt, Liczebność i rozmieszczenie ludności rosyjskiej w republikach postsowieckich na przełomie
XX i XXI wieku, „Sprawy Narodowościowe”, 2008 z. 32;
3. S. Kozak, Z dziejów Ukrainy. Religia, kultura, myśl społeczna. Studia i szkice, Warszawa 2006, s. 72–
86;
4. W. Pawluczuk. Ukraina. Polityka i mistyka, Kraków 1998, s. 48–58;
10. Słowianie Południowi
Słowianie Południowi:
• etnogeneza: migracja, wyparcie ludów autochtonicznych, slawizacja;
• sąsiedztwo kultur niesłowiańskich;
• idea reintegracji Słowiańszczyzny Południowej XIX/XX w.: iliryzm, jugoslawizm;
elementy historii społecznej i politycznej:
11
• kulturowe konsekwencje podziałów imperialnych;
• procesy niepodległościowe Słowian Pd. w XIX i XX wieku.;
• tzw. Pierwsza Jugosławia, relacje narodowe w czasie II wojny światowej;
tzw. Druga Jugosławia – między federalizacją a dezintegracją:
• podział polityczno-administracyjny: republiki i okręgi autonomiczne;
• instrumenty polityki narodowej;
• przemiany demograficzne i ich wpływ na wzajemne relacje;
• separatyzm i irredentyzm etniczny i narodowy jako czynnik rozpadu;
stosunki serbsko-chorwackie:
• charakterystyka językowa i religijno-wyznaniowa;
• iliryzm i jugoslawizm czy Wielka Chorwacja i Wielka Serbia;
Czarnogórcy:
• etnogeneza, charakterystyka językowa;
• podbój i tradycje odrębności politycznej;
• proces niepodległościowy: przekształcenie grupy etnicznej w naród;
Literatura
podstawowa:
1. F. Gołembski, Stosunki kulturalne na Bałkanach, Warszawa 2001, s. 121–134;
2. A. Porębski, Europejskie mniejszości…, s. 123–129 [Czarnogórcy];
alternatywna:
1. J. Rapacka, Godzina Herdera. O Serbach, Chorwatach i idei jugosłowiańskiej, Warszawa 1995, s. 9–26,
27–42;
2. P. Eberhardt, Przemiany demograficzno-etniczne na obszarze Jugosławii w XX wieku, Lublin 2005, s.
13–31, 151–172;
uzupełniająca:
1. J. Markowska, Szkic o kształtowaniu się państwowości i struktury narodowościowej Chorwacji w
kontekście rozpadu Jugosławii, [w:] Dylematy państwowości…;
2. A. Cetnarowicz, Odrodzenie narodowe w Dalmacji. Od „slovenstwa” do nowoczesnej chorwackiej i
serbskiej idei narodowej, Kraków 2001, s. 13–20, 131–142, 205–211;
3. A. Giza, Idea jugoslawizmu w latach 1800–1918, Szczecin 1992;
4. L. Podhorodecki, Jugosławia. Dzieje narodów, państw i rozpad federacji, Warszawa 2000;
11. Południowe Bałkany i naddunajski tygiel kulturowy
Rumuni:
• etnogeneza: hipoteza pochodzenia od Daków, komponenty słowiańskie;
• tradycje odrębności politycznej, proces niepodległościowy;
• polityczne konstruowanie toŜsamości w XIX i XX w.: pomiędzy slawizacja a romanizacją;
Transylwania:
• dynamika składu etnicznego prowincji;
• zmiany przynaleŜności państwowej;
• relacje węgiersko-rumuńskie;
Kosowo:
• historyczne etapy rywalizacji serbsko-albańskiej;
• dynamika sytuacji demograficznej;
• status prawno-polityczny prowincji w XX w.;
• przebieg konfliktu etnicznego od lat 80. XX w.;
• proklamacja niepodległości;
Literatura
podstawowa:
1. K. Jajecznik, Fenomen Transylwanii – analiza etnopolityczna, [w:] Państwa naddunajskie a Unia
Europejska, (red. nauk.) D. Popławski, Warszawa 2010;
2. W. Szczepański, Spór albańsko-serbski w Kosowie w latach 1980–2010, „Przegląd Zachodni”, 2010 nr 2;
alternatywna:
1. J. Nouzille, Transylwania. Obszar kontaktów i konfliktów, Bydgoszcz 1997, s. 26–39, 58–65, 215–242;
2. D. Gibas-Krzak, Serbsko-albański konflikt o Kosowo w XX wieku. Uwarunkowania, przebieg,
konsekwencje, Toruń 2009, s. 15–39, 102–112, 131–151, 167–181;
12
uzupełniająca:
1. F. Gołembski, Stosunki kulturalne…, s. 85–121, 134–158;
2. L. Boia, Rumuni. Świadomość, mity, historia, Kraków 2003, s. 111–144, 167–192;
3. S. Nowak, Kosowo – mit i historia w konflikcie serbsko-albańskim, [w:] Przemiany w świadomości i
kulturze duchowej narodów Jugosławii po 1991 roku, (red.) J. Kornhauser, Kraków 1999;
4. K. Pawłowski, Historyczne uwarunkowania konfliktu serbsko-albańskiego (do roku 1918), „Annales
UMCS”. sectio K, vol. 10, 2003;
5. M. Izydorczyk, Kosowo na drodze do niepodległości, „Społeczeństwo i Polityka”, 2009 nr 2;
6. P. Eberhardt, Przemiany demograficzno-etniczne…, s. 127–133, 145–150;
7. M. Eliade, Rumuni. Zarys historii, Bydgoszcz 1997;
12. Pogranicza Europy – Kaukaz i Ural
region Kaukazu na styku Azji i Europy:
• granice: geograficzna, polityczna, kulturowa (np. religijna);
aspiracje przynaleŜności do cywilizacji europejskiej Gruzinów i Ormian:
• rola chrześcijaństwa: geneza i stan współczesny;
• tradycje jedności politycznej Zakaukazia;
opór Czeczenów wobec ekspansji rosyjskiej:
• konwersja religijna;
• wpływ powstań i wojen na strukturę etniczną;
regiony autonomiczne i separatystyczne w Gruzji:
• AdŜaria, Abchazja, Osetia Południowa;
• etniczne i historyczne źródła odrębności;
• dąŜenia niepodległościowe i tradycje autonomiczne w XX w.;
Literatura
podstawowa:
1. M. Falkowski, Kształtowanie się gruzińskiej i azerskiej świadomości narodowej. Próba porównania,
[w:] Dylematy kaukaskie. Zagadnienia narodowościowe i migracyjne, (red.) M. Ząbek, Warszawa 2010;
2. P. Prześlakiewicz, Zarys dziejów Czeczenii. Kształtowanie się czeczeńskiej wspólnoty religijnej i
narodowej, [w:] Dylematy kaukaskie…;
alternatywna:
1. M. Falkowski, NajwaŜniejsze problemy i konflikty współczesnego Kaukazu, [w:] Dylematy kaukaskie…;
2. E. Matuszek, Narody Północnego Kaukazu. Historia – Kultura – Konflikty 1985–1991, Toruń 2007, s.
11–44, 75–81, 149–171;
3. A. Furier, Droga Gruzji do niepodległości, Poznań 2000, s. 23–67, 152–170;
uzupełniająca:
1. P. Mikietyński, DąŜenia niepodległościowe narodów Kaukazu północnego w XX wieku, [w:] Państwa
europejskie na drodze do niepodległości (w drugiej połowie XIX i XX wieku). Studia ofiarowane
Profesorowi Marianowi Zagórniakowi, (red.) I. Stawowy-Kawka, W. Rojek, Kraków 2003;
2. A. Furier, Kształtowanie się idei jedności kaukaskiej od średniowiecza do początku XX wieku, „Przegląd
Zachodni” 2000 z. 2;
3. S. Rosocha, Azerowie – naród pogranicza Europy i Azji, [w:] Społeczeństwa i kultury…;
4. M. Falkowski, Kaukaz Północny. Rosyjski węzeł gordyjski, Prace OSW nr 16, Warszawa 2004, s. 5–29,
www.osw.waw.pl;
5. M. Kosienkowski, Federacja Rosyjska wobec statusu Abchazji i Osetii Południowej, [w:] Region
Kaukazu w stosunkach międzynarodowych, (red.) K. Iwańczuk, T. Kapuśniak, Lublin 2008;
6. G. Kucharczyk, Pierwszy holocaust XX wieku, Kraków 2004;
13. Nomadowie i diaspory we współczesnej Europie
Romowie (Cyganie):
• koncepcje etnogenezy, kulturowe wyjaśnienie wędrówki;
• „czystość” kulturowa i skalania;
• relacje z otoczeniem: izolacja, asymilacja, dyskryminacja;
• liczebność i rozmieszczenie w Europie;
Samowie (Lapończycy):
• etnogeneza i charakterystyka językowa;
13
• przestrzeń migracji, kulturowy związek z terytorium;
• wierzenia etniczne, proces chrystianizacji;
• rozmieszczenie i liczebność;
• instytucjonalny wymiar autonomii kulturowej;
śydzi w Europie:
• judaizm jako religia narodowa, sens diaspory na gruncie judaizmu;
• relacje z otoczeniem: getto, asymilacja, wypędzenia i pogromy, zasady czystości kulturowej;
• migracje a wewnętrzne zróŜnicowanie (Aszkenazyjczycy i Sefardyjczycy);
• charakterystyka języków Ŝydowskich (hebrajski i jidysz);
• rozmieszczenie i liczebność w XIX i XX w.;
• antysemityzm: rodzaje i uwarunkowania; Holocaust (Shoah);
• syjonizm (T. Herzl), współczesne państwo Izrael;
Literatura
podstawowa:
1. S. Kuoljok, Lapończycy – ludzie słońca i wiatru, Warszawa 2001;
2. L. Mróz, Od Cyganów do Romów. Z Indii do Unii Europejskiej, Warszawa 2007, s. 18–39, 120–129;
3. F. Battenberg, śydzi w Europie. Proces rozwoju mniejszości Ŝydowskiej w nieŜydowskim środowisku
Europy 1650–1933, Wrocław 2008, s. 45–55, 316–403;
alternatywna:
1. Ø. Vorren, E. Manker, Lapończycy. Zarys historii kultury, Warszawa 1980, s. 11–22, 95–98, 147–179;
2. A. Mirga, L. Mróz, Cyganie. Odmienność i nietolerancja, Warszawa 1994, s. 27–32, 74–80, 263–271;
3. J.J. Levy, Y. Cohen, śydzi Sefardyjscy. Odyseja sefardyjskich śydów od czasów inkwizycji do naszych
dni 1492-1992, Warszawa 2005, s. 9–14, 41–66, 170–118;
uzupełniająca:
1. A. Fraser, Dzieje Cyganów, Warszawa 2001, s. 19–32, 200–230;
2. A. Lubecka, ToŜsamość kulturowa Bergitka Roma, Kraków 2005, s. 55–87, 109–124, 125–181;
3. A.J. Kowarska, Polska Roma. Tradycja i nowoczesność, Warszawa 2005, s. 27–58, 153–159;
4. Romowie w Polsce i Europie. Historia, prawo, kultura, (red.) P. Borek, Kraków 2007;
5. S. Krajewski, śydzi, judaizm, Polska, Warszawa 1997, s. 25–53, 85–150;
6. P. Johnson, Historia śydów, Kraków 1993;
7. śydzi w Polsce. Dzieje i kultura. Leksykon, (red.) J. Tomaszewski, A. śbikowski, Warszawa 2001;
14. II kolokwium
14
... zobacz całą notatkę