SOCREALIZM - TEORIA I PRAKTYKA POWIEŚĆ SOCREALISTYCZNA - to powieść obarczona zadaniem propagowania jakiejś idei. Za początek realizmu socjalistycznego jako powszechnie obowiązującej metody twórczej uznaje się IV zjazd ZLP (partii) w Szczecinie w 1949 roku (20-23 I), jest to przede wszystkim proza rozrachunków inteligenckich - termin ten wprowadza Wyka, wszystko rozpoczyna się po klęsce powstania warszawskiego. Wiele uwagi poświęcono na zjeździe zagadnieniu realizmu socjalistycznego. Kładziono nacisk na utylitaryzm nowej literatury rozumiany jako doraźna agitacyjność, tendencyjność czy wreszcie jako bezpośrednie zaangażowanie. Zwracano uwagę na potrzebę oddziaływania tej nowej literatury na postawy i zachowania odbiorców. Postulat perswazyjności dzieła literackiego to niezmiernie istotny składnik doktryny realizmu socjalistycznego i jako taki odznaczał się dużą trwałością. Pełnienie funkcji perswazyjnej, tj. szczególnej odmiany funkcji konatywnej, polegało na usiłowaniu uzyskania realnego wpływu na sposób myślenia lub postępowania odbiorcy, jednakże nie drogą bezpośredniego rozkazu, lecz metodą utajoną i pośrednią, tak iż w wypowiedzi dominowała z pozoru inna niż konatywna funkcja językowa (np. funkcja estetyczna, poznawcza, emotywna itp.). Powieść okresu 1949-1955 nazywano zwykle powieścią produkcyjną.
W kraju zatem, na skutek stalinizacji życia politycznego i kulturalnego, zapanował socrealizm będący zaprzeczeniem różnorodności. Wraz z nim literatura miała stawać się coraz bardziej jednakowa, używać tego samego języka i tak samo optymistycznie pokazywać rzeczywistość. Zapanowało uzależnienie literatury od aktualnej linii politycznej i wzorów radzieckich. Wiadomym rezultatem były powieści produkcyjne, upowszechnianie i naśladowanie agitacyjnej twórczości Włodzimierza Majakowskiego, a także odcięcie od kultury krajów zachodnich. Socrealizm zalecał poziom średni, wyrównany, bez szczególnych ambicji pisarskich, tępiąc zarówno elitarne nowatorstwo, jak i beletrystykę rozrywkową. NAJWAŻNIEJSZE CECHY SOCREALIZMU :
do najbardziej typowych odmian prozatorskich socrealizmu, szczególnie w początkowej fazie, należy POWIEŚĆ TENDENCYJNA, czyli tzw. POWIEŚĆ Z TEZĄ. Później nastąpił rozwój innych odmian prozy socrealistycznej, jako swego rodzaju hybryd literackich, do których można zaliczyć: powieść dyrektorską, inżynierską, czy sekretarską. Zadaniem socrealistycznej powieści historycznej była polemika i obrachunek z dotychczasowym postrzeganiem historii i jej nie komunistyczną interpretacją. Popularnością wśród pisarzy radzieckich cieszyła się socrealistyczna powieść z psychologiczną tezą, która realizowała dyrektywy pawłowizmu, tłumaczącego ludzkie zachowania działaniem instynktów i odruchów. W latach 60-tych rozwinęła się tzw. powieść dyrektorska, opowiadająca o zawrotnych karierach lub stopniowych degradacjach osób na wysokich stanowiskach. W latach 70. zaistniała ponadto wiejska pododmiana powieści dyrektorskiej, zaliczana do typu tzw. powieści o pracy.
(…)
…, dla cudzoziemców, a zarazem pamflet wpisany w ucieczkę z kraju w trudności adaptacyjne wśród emigracji. Miłosz postawił co do przyjmowania nowej wiary dwie hipotezy murti-binga (pastylek do mechanicznego przenoszenia światopoglądu) i ketmana (świadomego, samoobronnego zakłamania). Ale na nich nie poprzestał, uzupełniał je w portretach indywidualnymi motywacjami.
Książka opowiada o totalitaryzmie sowieckim…
…, lecz językiem partyjnych przemówień - NOWOMOWA, gdzie zacierają się pierwotne znaczenia słów (właściwością nowomowy jest rytualizm - konieczność użycia pewnych ściśle ustalonych formuł i zwrotów, które muszą być wygłaszane w określonej kolejności i w ściśle przewidzianych okolicznościach); o specyfice języka powieści socrealistycznej decyduje jego podległość wzorcowi stylistycznemu ukształtowanemu w obrębie…
… i obiektywizmie mówiącego i jednoczesnego wplatania do narracji „ukrytych” wypowiedzi pierwszoosobowych. Narrator nierzadko ocenia krytycznie, głównie negatywnych bohaterów. Brakuje złożonej charakterystyki psychologicznej bohaterów. Ich analizę skutecznie zastąpiła agitacja.
SPOTKANIE Z TOTALITARYZMEM:
Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego (lata 50-te) - opis łagrów,
Na nieludzkiej ziemi Józefa Czapskiego,
Mój wiek Aleksander Wat,
Droga donikąd J. Mackiewicz.
Pisarze ci przebywający za granicą cieszyli się swobodą twórczą, demaskowali stalinizm, mieli szansę wypowiadania się w dowolnej konwencji pisarskiej.
Kiedy w kraju obowiązywał radosny kolektywizm, na emigracji były warunki manifestowania postaw skrajnie indywidualistycznych, co uwidacznia się m.in. w "Dzienniku" Witolda Gombrowicza, drukowanym…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)