Searle - O wielości i wieloznaczności terminów (na przykładzie klasyfikacji aktów mowy)
Podobnie jak w innych działach językoznawstwa istnieje w teorii aktów mowy spore zamieszanie terminologiczne. Beck (1980, 39) uważa, że szczególnie widoczne jest to na przykładzie zdań oznajmujących, gdzie nazwy rodzime i obce używane są albo zamiennie albo w różnych znaczeniach. Przykłady (w języku niemieckim i angielskim): "Aussage" (wypowiedź), "Festsstellung" (stwierdzenie), "stating", "statement", "deklarativer" (deklaratywny), "assertorischer" (asertywny), "konstativer (konstatywny)", "deskriptiver" (deskryptywny), "repräsentativer" (reprezentatywny) Sprechakt (akt mowy). Poniżej przedstawię kilka terminów - nazw klas aktów mowy i ich różne rozumienie u poszczególnych autorów, filozofów,językoznawców, socjologów. Ponieważ opieram się na pracach obcojęzycznych (głównie w języku niemieckim), przytaczane tu polskie nazwy i przykłady będą nieraz wynikiem moich własnych (mniej lub bardziej udanych) prób przetłumaczenia z innych języków.
Pierwsza próba klasyfikacji aktów mowy pochodzi od filozofa języka Johna L. Austina (ang. 1962, niem. 1979), który wyróżnia pięć typów wypowiedzi (aktów mowy) kierując się głównie klasami czasowników, które wyrażają poszczególne illokucje (np. czasownik obiecywać jest wyznacznikiem illokucji "obietnica" - klasa wypowiedzi komisywnych). Są to: wypowiedzi: werdyktywne (np.: oceniać, szacować. zarzucać (komuś coś), uniewinniać, autorytatywne , np.: nakazywać, zabraniać, ganić, komisywne, np.: obiecywać, zamierzać, zobowiązywać się, konduktywne , np.: dziękować, gratulować, pozdrawiać, wyrażać współczucie, ekspozytywne, np.: twierdzić, zauważyć, zapewnić. zapytać. Sam Austin nie uważał swojej taksonomii za podział na klasy rozłączne: poszczególne klasy przecinają się swoimi zakresami. Również dla takich autorów jak: Vendler (1972) czy Ballmer/Brennenstuhl (1981) podstawę klasyfikacji aktów mowy stanowią czasowniki (czasowniki performatywne), szczególnie ich semantyka (za: Weigand 1989, 50 nn). Z kolei inni zautorzy, np. filozof J. R. Searle (1980), językoznawcy: D. Wunderlich (1978), I. Rosengren (1979), E. Weigand (1989) wychodzą glównie od kryteriów pragmatycznych - jest to z pewnością słuszniejsze, gdyż trudno mówić o odpowiedniości 1:1 pomiędzy czasownikami a typami illokutywnymi, a właśnie one stanowią centralną część aktów mowy. I tak John R. Searle (1980 i prace wcześniejsze) kieruje się następującymi kryteriami: cel illokucyjny (illocutionary point), kierunek relacji pomiędzy słowami i światem (direction of fit) i psychiczne nastawienie mówcy (psychological state). Taksonomia Searle'a, na którą powołuje się wielu badaczy, wyróżnia następujących pięć klas aktów mowy: reprezentatywy (np. "stwierdzić", "kostatować") (mówiący przedstawia coś jako podlegające ocenie w kategoriach prawdy i fałszu),
(…)
… Weigand zalicza również akty warunkowe, dezyderatywne, normatywne.
Konstatywne akty mowy John Austin (ang. 1962, niem. 1979) wyróżnia wypowiedzi performatywne i konstatywne. Te pierwsze nie są ani prawdziwe ani fałszywe, nie opisują rzeczywistości, nie informują o czymś, a ich realizacja to jednocześnie wykonanie określonej czynności. Jeśli w określonej sytuacji osoba do tego upoważniona wypowie słowa…
… propozycjonalnym), deklaratywy (np.: "zwalniać", "uznawać za winnego", "mianować", "nadawać imię")(poprzez wypowiedź zostają stworzone pewne nowe fakty społeczne). Dieter Wunderlich jako główne kryterium traktuje miejsce danego aktu mowy w sekwencji aktów. Wunderlich (1978, 77) wyróżnia dyrektywne, komisywne, erotetyczne (pytania), reprezentatywne, satysfaktywne, retraktywne (np. cofnięcie obietnicy, korektura…
… nie zawsze da się utrzymać: istnieją wypowiedzi performatywne, którym można przypisać prawdziwość lub fałszywość (np.: Przykro mi.) i konstatywne (deskryptywne), które mogą być nieudane, np.: Wszystkie dzieci Jana są łyse, ale Jan nie ma dzieci. Koncepcje filozofa Austina zostały przejęte i rozwinięte przez innych filozofów języka (np. Johna Searle' a) i językoznawców (np. Dietera Wunderlicha).
W rozumieniu…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)