Rachunek kosztów - Podstawy rachunku

Wykład 1. Pojęcie i funkcje rachunku kosztów
Rachunek kosztów jako nauka - stanowi podsystem rachunkowości, gdyż tworzy
informację użyteczną o kosztach, które są wykorzystywane zarówno przez rachunkowość
finansową dla celów sprawozdawczych
jak i rachunkowość zarządczą – dla celów
decyzyjnych.
Współcześnie rachunkowość jako nauka składa się z dwóch wyodrębnionych dziedzin,
co przedstawia schemat 1.
Schemat 1. Rachunkowość jako nauka
Rachunkowość
Rachunkowość
Finansowa
Rachunkowość
Zarządcza
Rachunkowość
Sprawozdawczość
Kalkulacja
Księgowość
Rachunek kosztów
Rysunek 1. Rachunek kosztów w systemie rachunkowości
Źródło: E. Nowak, Rachunek kosztów, Ekspert, Wrocław 1999, s.14.
1
Rachunkowość finansowa – nauka, która na podstawie dokumentów księgowych w sposób
chronologiczny ewidencjonuje wszystkie operacje gospodarcze zachodzące w przedsiębiorstwie, przy
czym podstawowym miernikiem jest pieniądz.
Cechy charakterystyczne rachunkowości finansowej:
•
ma charakter obowiązkowy ( obligatoryjny w Polsce )
•
jest regulowana przepisami prawa ( ustawa o rachunkowości )
•
dostarcza informacji historycznych na dany moment (ex post – po fakcie )
•
wyraża informacje w mierniku pieniężnym
•
stosuje jednolite metody wyceny wynikające z przepisów prawa
•
dostarcza informacji użytkownikom zewnętrznym ( mogą korzystać również użytkownicy
wewnętrzni )
Rachunkowość zarządcza – system gromadzenia danych finansowych i nie finansowych,
które wspomagają podejmowanie przez kadrę zarządzającą decyzji dotyczących przyszłości.
Cechy charakterystyczne rachunkowości zarządczej:
•
ma charakter dobrowolny
•
nie jest regulowana żadnymi przepisami prawa
•
dostarcza informacji dotyczących przyszłości (ex ante – w przyszłość )
•
stosuje zróżnicowane metody wyceny ( kryterium kosztu alternatywnego )
•
dostarcza informacji tylko i wyłącznie użytkownikom zewnętrznym
Obydwie nauki wykorzystują rachunek kosztów przy czym rachunkowość finansowa
dla celów sprawozdawczych, a rachunkowość zarządcza wykorzystuje rachunek
kosztów dla celów decyzyjnych.
Tabela 1. Podstawowe cechy rachunkowości zarządczej i rachunkowości finansowej
Wyszczególnienie
Użytkownicy
Wymagania prawne
Rachunkowość finansowa
Głównie zewnętrzni inwestorzy,
pożyczkodawcy, agendy rządowe
itp.
Jest regulowana: ustawa
o
rachunkowości, prawo podatkowe, a
także przepisy Komisji Papierów
Wartościowych, Ministra Finansów
itp. oraz standardy międzynarodowe
(UE, IASC) czy krajowe itp.
Przyjęte zasady
Stosuje jednolite zasady nadrzędne
np. wycenę zapasów według kosztu
historycznego w celu zapewnienia
porównywalności i kontroli.
Dokładność
Zachowuje
wymagane
2
cechy
Rachunkowość zarządcza
Głównie wewnętrzni.
Nie jest regulowana: jej prowadzenie
zależy
od
kierownictwa
przedsiębiorstwa. W pewnym zakresie
opiera się na danych rachunkowości
finansowej, lecz ich dobór zależy od
preferencji menedżerów i problemów
decyzyjnych.
Może stosować każdą użyteczną dla
podejmowania decyzji zasadę, np.
obok kosztu historycznego, koszt
odtworzenia i wartość ekonomiczną
(bieżącą wartość netto do oceny
opłacalności
projektów
inwestycyjnych) itp.
Zorientowana jest na istotność,
Wymiar czasowy
dokładności,
prawidłowości,
ciągłości, sprawdzalności, istotności
itp. zapewniające wiarygodność i
rzetelność danych.
Odwzorowuje zdarzenia przeszłe, a
więc generuje informacje ex post.
Częstotliwość
Obowiązuje ścisła periodyzacja
miesiąc, kwartał, rok. Za rok
obrotowy sprawozdanie finansowe
jest szczegółowe.
Zakres
Sprawozdania finansowe dotyczą
firmy jako całości lub grupy
kapitałowej
w
przypadku konsolidacji. Zwykle są
ujawniane, a także publikowane
(według przepisów prawa).
Pomiar
Pomiar
wartościowy,
finansowe.
Kontrola
Badanie ksiąg przez biegłych
rewidentów, kontrola wewnętrzna.
dane
szybkość i koszt informacji. Jest
explicite, nastawiona na cel tj. „różne
koszty dla różnych celów”.
Koncentruje
się
zarówno
na
informacjach
przyszłych
jak
i przeszłych.
Proces podejmowania decyzji wiąże
się z przyszłością np. wariantowe
projekcje przychodów i kosztów,
przepływów środków pieniężnych.
Dane z przeszłości wykorzystuje przy
stosowaniu mechanizmu sprzężenia
zwrotnego dając informacje do
zarządzania „przez wyjątki” i „przez
cele”.
Do podejmowania decyzji informacje
mogą być przygotowywane, co dzień,
co tydzień, ale także za dłuższe
okresy, uwzględniają cykle robót
budowlanych, cykle finansowe itp.
Wewnętrzne sprawozdania mogą
odnosić się do produktów, linii
produkcyjnych, kanałów sprzedaży
itp. Obejmują one ponadto ośrodki
odpowiedzialności „za koszty”, „za
zysk”,
„za
inwestowanie”.
W
kompleksowym
systemie
rachunkowości
zarządczej
sprawozdania
wewnętrzne
są
odpowiednio agregowane.
Pomiar
obejmuje
także
dane
niefinansowe,
dotyczące
ilości,
jakości, terminowości itp. oraz
zadowolenia klientów itd.
Kierownicza kontrola efektywności i
skuteczności dokonań na podstawie
różnych kryteriów i mierników
(sterowanie).
Źródło: A. Jarugowa, Rachunek kosztów i rachunkowość zarządcza, SK w Polsce, Warszawa
2002, s. 25 – 26.
Rys historyczny rachunku kosztów
Rachunek kosztów jako dyscyplina naukowa powstała w pierwszej połowie XX wieku. Istniał
rynek producenta czyli popyt przewyższał podaż, a producenci nie mieli kłopotu ze zbyciem swoich
wyrobów. Przedsiębiorstwa dążyły do unowocześniania technologii tak, aby zwiększyć wydajność
oraz ograniczyć koszty. Rachunek kosztów, zatem, spełniał funkcję informacyjną i kontrolną,
natomiast nie spełniał funkcji decyzyjnej. Powstał model rachunku kosztów pełnych, który
ewidencjonował koszty związane z wytworzeniem i sprzedażą wyrobów, przy czym dzielił koszty
3
na bezpośrednie i pośrednie, a kalkulacja kosztów odbywała się poprzez przypisywanie kosztów
pośrednich do kosztów bezpośrednich za pomocą rzeczy podziałowych.
W latach trzydziestych i czterdziestych
XX wieku następuje zamiana orientacji z
produkcyjnej na konsumpcyjną co oznacza, że konsumenci mają swobodę wyboru, gdyż rynek jest
nasycony, a producenci mają kłopoty ze zbyciem swoich wyrobów. Automatycznie produkcja masowa
zostaje zastąpiona produkcją seryjną i jednostkową przy czym w rachunku tym dominują koszty
pośrednie, natomiast koszty bezpośrednie odgrywają znikomą rolę. Stąd występują trudności z
ustaleniem właściwej kalkulacji kosztów jednostkowych produkowanych wyrobów. Mając na uwadze
powyższe współcześnie wykorzystuje się metody kalkulacji kosztów stosowane przez rachunkowość
zarządczą np. rachunek kosztów działań
Rachunek kosztów –definicja, funkcje,zadania
Rachunek kosztów nazywany jest rachunkiem nośnikiem kosztów, rachunkiem kosztów
i przychodów a czasami jako rachunek kosztów i wyników.
Rachunek kosztów jest to system klasyfikacji, pomiaru i przetwarzania kosztów
wykorzystywanych dla celów sprawozdawczych i decyzyjnych.
Rachunek kosztów jest to ogół czynności zmierzających do właściwego przydzielenia
kosztów na produkowane wyroby by móc ustalić jednostkowy koszt wytworzenia wyrobu.
Rachunek kosztów pozwala odpowiedzieć na dwa zasadnicze pytania:
1. Ile kosztuje wytworzenie wyrobu?
2. Ile można zarobić lub stracić sprzedając określony wyrób.
Funkcje rachunku kosztów przedstawia tabela 2.
Rachunek kosztów jako podstawowe źródło informacji o
kosztach na potrzeby rachunkowości finansowej
Tabela 2. Charakterystyka funkcji szczegółowych rachunku kosztów
Wyszczególnienie
Funkcja
Charakterystyka
W ramach lej funkcji rachunek kosztów, jako podsystem
ewidencyjny
rachunkowości,
zajmuje
się
dokumentowaniem
zużycia
zasobów
majątkowych
przedsiębiorstwa i pracy żywej oraz, ujmowaniem skutków
Rejestracyjna
operacji gospodarczych dotyczących tego zużycia przez
chronologiczny zapis tych operacji w księgach
rachunkowych
(dzienniku)
z
wykorzystaniem
odpowiednich nazw kont księgowych.
Funkcja ta jest związana z realizacją zasad metody
bilansowej Odbywa się to przez dokonywanie zapisów
księgowych, związanych z operacjami gospodarczymi
dotyczącymi kosztów na odpowiednich kontach. Dzięki
Klasyfikacyjna
temu odbywa się przyporządkowanie (klasyfikacja)
kosztów
w
układach
stosowanych
w
danym
przedsiębiorstwie (układ rodzajowy, funkcjonalnopodmiotowy i kalkulacyjny -przedmiotowy).
Funkcja ta jest związana z końcowym produktem procesu
przekształcania informacji w systemie rachunkowości,
Sprawozdawcza
którym
jest
sporządzenie
raportów,
sprawozdań
bilansowych i sprawozdań statystycznych dostosowanych
do potrzeb odbiorców wewnętrznych i zewnętrznych.
4
Rachunek kosztów jako podstawowe źródło informacji o
kosztach na potrzeby rachunkowości zarządczej
Analityczna
Optymalizacyjna
Motywacyjna
Kontrolna
Funkcja ta wyraża się badaniem i interpretacją informacji
dostarczanych przez system rachunku kosztów w celu
oceny poziomu, dynamiki i struktury kosztów oraz
wyników finansowych i efektywności działalności
przedsiębiorstwa.
Funkcja ta polega na stworzeniu podstaw do dokonywania
wyboru optymalnych wariantów działania poprzez
dostarczenie informacji opisujących różne sytuacje
decyzyjne w przedsiębiorstwie.
Funkcja ta przejawia się w dostarczaniu informacji o
kosztach które umożliwiają, stworzenie systemu mierników
ocen i bodźców dla ośrodków odpowiedzialności w celu
lepszego zaangażowania w realizację wyznaczonych celów
i zadań.
Funkcja la przejawia się w dostarczaniu różnym szczeblom
zarządzania, traktowanym jako ośrodki odpowiedzialności
informacji o kosztach w celu oceny stopnia osiągnięcia
wyznaczonych zadań i stopnia wykorzystania postawionych
do dyspozycji środków, a następnie kontroli poziomu
poniesionych kosztów. Na tej podstawie formułowane są,
wnioski dotyczące działań przyszłych.
Źródło: opracowanie własnych
Zadania rachunku kosztów ukazane zostały w stosunku do rachunkowości finansowej
oraz rachunkowości zarządczej, co przedstawia tabela
Tabela 3. Podstawowe zadania rachunku kosztów
Zadania rachunku kosztów w odniesieniu do:
rachunkowości finansowej
rachunkowości zarządczej
- dostarczanie danych potrzebnych do sporządzania - dostarczanie danych niezbędnych w zarządzaniu
obligatoryjnych
elementów
sprawozdania przedsiębiorstwem, na przykład co, jak, ile i za ile
finansowego np. przychodów i kosztów, produkować
- ustalania wartości wyniku finansowego w kontrolowanie działalności przedsiębiorstwa
rachunku zysków i strat na podstawie ewidencji (porównanie planu z wykonaniem w celu ustalenia
przychodów i kosztów
odchyleń),
- ustalenie rentowności poszczególnych segmentów - oceny rentowności poszczególnych produktów,
działalności na podstawie ewidencji miejsc zakładów
produkcyjnych
(ośrodków
powstania przychodów i kosztów
odpowiedzialności).
Źródło: opracowanie własne.
Aby rachunek kosztów mógł spełniać postawione przed nim zadania, musi być odpowiednio
zorganizowany oraz dostosowany do potrzeb i warunków danej jednostki gospodarczej. Do ogólnych
warunków należą:
- wiarygodność i jednorodność przedstawianych danych, pozwalająca na porównywanie ich do
założeń planu;
- kompletność danych, dotyczących np. zużycia materiałów, płac, braków;
-
jak
najszybsze
dostarczanie
danych
liczbowych,
tak
aby
można
było
na ich podstawie podejmować decyzje;
- ścisłe powiązanie danych płynących z rachunku kosztów z pozostałymi funkcjami jednostki
gospodarczej takimi jak: planowanie, organizacja i ewidencja produkcji, zaopatrzenie, zatrudnienie.
5
... zobacz całą notatkę