Powstawanie i dynamika zasięgów lądowych i morskich gatunków roślin i zwierząt
Zasięg - obszar na którym regularnie występują osobniki danego gatunku na kuli ziemskiej;
w wypadku zwierząt wędrownych zasięg obejmuje nie tylko miejsca przebywania w czasie rozrodu, ale również szlaki wędrówek i miejsca przebywania poza okresem rozrodu, np. zimowiska; do zasięgu nie zalicza się miejsc przypadkowego pojawiania się pojedynczych osobników (np. błądzących podczas wędrówki); granice zasięgu ulegają zmianom, z biegiem czasu gatunek może zmieniać swój zasięg, nawet przemieszczać się w inne rejony geograficzne, dotyczy to zarówno zwierząt, jak i roślin.
Powstawanie zasięgu
Pojawienie się nowego taksonu i narodziny jego zasięgu odbywać się mogą na trzy różne sposoby:
Zjawisko powstawania nowego gatunku punktowo w nowym miejscu i jeden raz nazywamy monotopizmem, występuje ono najczęściej. Uformowany zasięg takiego taksonu ma charakter pierwotny i dopiero wtórnie, przez stopniowe przekształcanie się, formuje się jego dalszy kształt.
Rozmieszczenie trawy Spartina anglica (stan 1965r.): stanowisko utrzymujące się trwale, powstałe spontanicznie - w Europie - lub przez wprowadzenie gatunku przez człowieka - na pozostałych kontynentach.
Znacznie rzadziej dochodzi do powstawania nowego taksonu niezależnie w kilku miejscach w obrębie taksonu rodzicielskiego i wykształcenie kilku zasięgów pierwotnych; zjawisko to określamy terminem politopizmu. Prowadzi początkowo do powstania zasięgu potomnego o charakterze nieciągłym; istniejące luki mogą się z czasem wypełnić w drodze migracji.
Rozmieszczenie zanokcicy serpentynowej Asplenium adulterinum w Europie.
Niezmiernie rzadko zachodzi zjawisko pantopizmu, czyli powstawanie równocześnie w bardzo licznych miejscach tego samego taksonu na dużym obszarze w obrębie zasięgu taksonu rodzicielskiego, tak iż od razu, bez udziału migracji, formuje się „gotowy” zasięg potomny; Dynamika zasięgów w czasie jest zmienna:
Zasięgi zwiększające się (zasięgi progresywne)
Istnieją trzy głownie kategorie tych zasięgów:
nowy młody gatunek, najwyraźniej wypełniający nie zajętą niszę, jest uważany za gatunek w stadium ekspansji. Ponieważ nowe gatunki powstają przez cały czas, taki typ zwiększającego się zasięgu jest prawdopodobnie częsty, trudno go jednak stwierdzić, jeśli gatunek nie ujawnił jeszcze swojej ekologicznej wszechstronności,
b) gatunki, które właśnie rozpoczęły wykorzystywania nowych możliwości albo przez przebycie bariery, albo przez zmianę swojego wewnętrznego potencjału rozszerzenia zasięgu, ten typ jest częsty,
(…)
… nowych możliwości albo przez przebycie bariery, albo przez zmianę swojego wewnętrznego potencjału rozszerzenia zasięgu, ten typ jest częsty,
gatunek może być w fazie ekspansji penetrując nowe środowiska, które otworzyły się przed nim w wyniku zmian klimatycznych lub tektonicznych. Ten rodzaj ekspansji jest dobrze udokumentowany, zwłaszcza w strefach północnych - jest wynikiem zmiany klimatu…
… środowiska; w tym miejscu dyspersja gatunku zostaje zatrzymana. Granice zasięgu są często elastyczne w czasie i często z różnych powodów ulegają zmianom.
Czynniki które, w istotny sposób ograniczają występowanie danego gatunku, kształtując granice jego zasięgu:
klimatyczne (granice odpowiedniej wilgotności oraz temperatury)
edaficzne (czynniki siedliskowe)
mechaniczne (morza lub łańcuchy górskie)
biotyczne…
… występujący w jurze w lasach półkuli północnej, obecnie żyjący na jedynym naturalnym stanowisku w prowincji Czekiang w Chinach;
-Mamutowiec olbrzymi (Sequoiadendron giganteum), gatunek szeroko rozpowszechniony w trzeciorzędzie, a dzisiaj żyjący na dwóch niewielkich stanowiskach w górach Sierra Nevada (Kalifornia);
-Metasekwoja chińska (Metasequoia glyptostroboides), gatunek w trzeciorzędzie rozpowszechniony na półkuli północnej, dzisiaj występujący na niewielkim obszarze w prowincji Seczuan w Chinach;
-Welwiczja przedziwna (Welwitschia mirabilis), gatunek o przeszłości dotychczas nieznanej, występujący dzisiaj tylko na pustyni Namib w południowo-zachodniej Afryce.
Relikt - resztka, pozostałość świetniejszej przeszłości, określenie współczesnych organizmów, które w przeszłości miały szerszy zasięg geograficzny…
… gatunki zwierząt morskich- orka, płetwal błękitny
Endemit - organizm żyjący na ograniczonym terenie, unikalny dla danego miejsca, którego cały zasięg ograniczony jest do danego małego obszaru i nigdzie indziej nie występujący naturalnie.
Skalnica tatrzańska (Saxifraga perdurans), gatunek endemiczny dla Tatr Zachodnich
Mniszek pieniński (Taraxacum pineceyu, gatunek endemiczny dla szczytu Trzech Koron…
…
mniszków Taraxacum ukwapów Antennaria głogów Crataegus jastrzębców Hieracium
Paleoendemity - gatunki poważnego wieku, ograniczone w naturalny sposób i zwykle występujące na małym obszarze (jak wyspa, góry), które dawniej miały znacznie większy areał występowania. Są zwykle gatunkami wymierającymi, często w izolowanym środowisku.
Przykładowo można tu wymienić:
-Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba), takson…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)