Polska poezja świecka XV w.,
oprac. Maciej Włodarski, BN I 60, 1997.
WSTĘP
Rozwój poezji w Polsce do XV w.
tzw. poezja „ludowa” - przedchrześcijański folklor, niegodny uwiecznienia (brak znajomości języka polskiego u piśmiennych duchownych; pogaństwo), pieśni obrzędowe (weselne, żałob-ne, związane z cyklem przyrodniczym, dziewczęce, biesiadne), wykonywane przy ich wyko-nywaniu rytmiczne klaskanie w dłonie zawierało w sobie element magiczny; poezja meliczna (przeznaczona do śpiewu; konieczny rytm, rzadziej rym i akompaniament instrumentalny); kronikarze wspominają o pieśniach pochwalnych (opiewających np. wydarzenia państwowe), prawdopodobnie tworzono także ballady, pozostaje to jednak w sferze domysłów, nie są zali-czane do dziejów literatury polskiej.
poezja polsko-łacińska - głównie działalność duchownych; w Polsce pojawia się najpierw pro-za: rocznik biskupa misyjnego Jordana (od ok. 970 r.), żywot św. Wojciecha napisany przez Brunona z Kwerfurtu w 1004 r.; dopiero później poezja: sekwencja (tekst poetycki utworzony na podłożu melodii śpiewów liturgicznych) o św. Wojciechu (ok. 1090 r.), wcześniej występo-wały wierszowane napisy nagrobne, epigrafy (wiersze ryte na budowlach i przedmiotach użyt-kowych; Anonim tzw. Gall wplótł w prozę „Kroniki” (pisana w latach 1112-1116) poezję zróżni-cowaną gatunkowo i opartą na nowych zasadach wersyfikacji (oprócz antycznego metrum - leoniny, czyli heksametry z rymami na średniówce i na końcu, także wiersze rytmiczne oparte na akcencie wyrazowym, wyrównanie liczby zgłosek w wersach i na rymach); mistrz Win-centy tzw. Kadłubek w „Kronice” (pocz. XIII w.) zastosował dialog postaci alegorycznych wy-rażających żal po śmierci Kazimierza Sprawiedliwego (zm. 1194 r.); w XIII w. rozwija się liry-ka religijna poświęcona polskim świętym: św. Wojciechowi, św. Stanisławowi i św. Jadwidze Śląskiej; dominikanin Wincenty z Kielczy, autor „Gaude, mater Polonia”, został kanonizowany w 1253 r.; w XIV w. 8 utworów poświęconych polskim patronom, św. Pawłowi, św. Janowi, Męczennicy i Matce Boskiej, hymny, antyfony; dzieła poświęcone prognozom pogody, walce o władzę, przybyciu zakonników, traktaty dydaktyczno-satyryczne; więcej tematów świeckich pojawia się po 1400 r. (odnowienie Akademii Krakowskiej), także rozkwit liryki religijnej.
poezja polska - „Bogurodzica” ok. XIII w., wierszowane spolszczenia Dekalogu (XII/XIII w.), tropy rezurekcyjne „Krystus z martwych wstał je” XV w., pieśni pasyjne i maryjne XIV/XV w., zachowało się ok. 10 utworów sprzed XV w. o tematyce religijnej; kolędy, pieśni o świętych, utwory związane z nabożeństwami roku liturgicznego.
Polska poezja świecka w XV w.
problem „świeckości” - kłopoty z rozróżnieniem poezji świeckiej i religijnej.
(…)
… dla średniowiecznych „skarg”; człowiek na łożu śmierci czuje strach przed niezna-nym (nie zapewnił sobie podczas życia zbawienia), wyraża żal z powodu opuszczenia dóbr doczesnych oraz rozgoryczenie (fałszywe współczucie krewnych); robi rachunek sumienia: zgrzeszył chciwością, rozpustą, zaniedbaniem obowiązków religijnych), przeżywa męki fizy-czne i duchowe doprowadzają go do spowiedzi, skruchy, przyjęcia Komunii…
… (dlatego wybrakowane), pozo-stały w manuskryptach nawet do XIX w., gatunki: pieśń, satyra, dialog, „spór” postaci alego-rycznych, epigramat, wierszowany list miłosny.
Poezja obyczajowa.
Słoty tzw. „Wiersz o chlebowym stole” - autor związany z dworem Tomka z Węgleszyna (podczaszego krakowskiego) oraz Jadwigi i Jagiełły, opisuje obyczaje rycerskie późnego średniowiecza i realia dworu feudalnego (hierarchia); rozpoczyna…
… Chrystusowej z „wymysła-mi” papieża i duchowieństwa; 3. pokonanie antychrystów będzie oznaczało osiągnięcie wew-nętrznego spokoju.
„Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego” - pamflet polityczno-społeczny; relację z tego wy-darzenia zawarł też Długosz w swoich „Rocznikach”; 16,07,1461, antagonizm stanowy mię-dzy szlachtą (mającą pieniądze i władzę) a mieszczaństwem (dużo pieniędzy, niewiele praw); autor…
… i monosylaby); przestrzeń współdźwięczności (półtorazgłoskowa do jednozgłoskowej) lub jednej samogłoski, asonanse, rymy gramatyczne (od rzymskiej retoryki; przeklęknął - stęknął), rym styczny, parzysty, czasem potrójny, rym tylko dodatek; rzadko pojawia się przerzutnia; w pieśniach równa liczba sylab.
TEKST
Poezja obyczajowa.
Słoty „Wiersz o chlebowym stole”.
Wiersz o wybieraniu żony.
Wiersze satyryczne…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)