Polak i katolik

POLSKA W EUROPIE - HISTORIA I WSPÓŁCZESNOŚĆ
3. TOŻSAMOŚCI KULTUROWE W RZECZYPOSPOLITEJ
11.03.2013
Determinanty i komponenty świadomości polskiej
Polak-katolik - powstały w XVII wieku, a ukształtowany w okresie rozbiorów stereotyp Polaka.
Idea powiązania polskiej kultury i tożsamości wyłącznie z religią katolicką. Miała wówczas charakter nie tylko religijny, ale także polityczny, albowiem państwa wrogie wówczas Rzeczypospolitej, m.in. Szwecja i Rosja, miały inne wyznania państwowe.
W czasach rozbiorów w większości katolickim społeczeństwie polskim w wyniku oporu przeciw tradycyjnemu rosyjskiemu prawosławiu i pruskiemu protestantyzmowi ukształtował się stereotyp przynależności narodowej uzależnionej od wiary katolickiej. Wyznawanie wiary katolickiej uznawane było za cechę polskiego charakteru narodowego.
W dwudziestoleciu międzywojennym stereotyp Polaka-katolika sprzyjał łączeniu katolicyzmu z nacjonalizmem. W PRL nabrał on charakteru antykomunistycznego.
Świadomość narodowa to w wymiarze jednostkowym poczucie przynależności z określonym narodem, z kolei w wymiarze zbiorowym jest to poczucie więzi kulturowo-etnicznej ze świadomością ciągłości historycznej.
Dla rozwoju świadomości narodowej podstawowe znaczenie ma jedność pochodzenia, języka, kultury (w tym czasami religii), tradycji politycznej (przy braku tradycji politycznej mówimy o grupie narodowościowej) i zamieszkiwanie na wspólnym obszarze geograficznym.
W Polsce
W Polsce objęła początkowo szlachtę, potem mieszczaństwo a ostatecznie i chłopstwo.
Znaczny wzrost świadomości narodowej (odrębnej od świadomości przynależności państwowej) miał miejsce w epoce humanizmu i reformacji. Miały na to wpływ takie zjawiska jak ujednolicenie i wzrost znaczenia języka polskiego, prawna i ustrojowa unifikacja państwa, wzrost roli szlachty. Świadomość narodową posiedli w tej epoce w większości reprezentanci stanu szlacheckiego, znaczna część mieszczaństwa (być może większość) oraz wówczas niewielka grupa stanu chłopskiego. Zakończyła się polonizacja niemieckiego mieszczaństwa (z wyjątkiem miast Prus Królewskich).
Podczas kontrreformacji zaczął się kształtować pogląd iż "Polak to katolik", odebrano innowiercom prawo piastowania urzędów.
Po rozbiorach Polski i upadku powstań narodowych w epoce rozwoju przemysłu i wsi nastąpił dalszy wzrost świadomosci narodowej wsród chłopów oraz powstającej grupy robotników. Sprzyjało temu rosnące czytelnictwo oraz pojawienie się nowoczesnych nurtów politycznych, które podnosiły sprawę wyzwolenia narodowego (ruch narodowy, ludowy i częściowo socjalistyczny). Dużą rolę odegrał Kościół katolicki i kultura narodowa przenikająca granice zaborców.
... zobacz całą notatkę