PAUL TILLICH
PROTESTACKA FILOZOFIA KULTURY
(Na podstawie Paul Tillich, „Pytanie o Nieuwarunkowane”, tłum. Juliusz Zychowicz, Kraków 1994, str. 148-157, 215-231, 318-323)
Religia jako funkcja ludzkiego ducha
Człowiek nie ma mocy twórczej w stosunku do Boga, więc w tym sensie religia nie jest tworem człowieka. Niemniej istota religii polega na tym co nas w sposób bezwarunkowy obchodzi (tym właśnie jest religia), a nie na kwestii istnienie lub nieistnienia Boga, bo to czyniłoby z przedmiotu religii jedynie jeden z bytów w świecie, który mógłby nie istnieć.
Krytyka ujęcia religii jako funkcji ludzkiego ducha jest więc tylko częściowo prawdziwa:
krytyka teologiczna - religia opiera się na objawieniu, jest więc zasadniczo niezależna od funkcji ducha ludzkiego
krytyka naukowa - istnieje wiele form kultu religijnego, a sama religia jest zjawiskiem czasowym charakterystycznym dla pewnego (mitologicznego) etapu rozwoju ludzkości
Religia nie jest jedną spośród funkcji ludzkiego ducha, ale jest wymiarem głębi we wszystkich funkcja ludzkiego życia duchowego
Człowiek jest tragicznie wyobcowany względem swojego bycia, a religia pozwala mu doświadczyć świętości. Niemniej skoro religia jest tym, co nas w sposób bezwarunkowy obchodzi, to odrzucenie religii z punktu widzenia jakiegoś świeckiego światopoglądu jest jedynie odrzuceniem religii z punktu widzenia innej religii. Religia jest wymiarem głębi, czyli podstawą, substancją i głębią ludzkiego życia duchowego i nie można jej w pełni utożsamić z żadną poszczególną aktywnością duchową:
Etyczną - bo zostaje podporządkowana swojej roli umoralniającej i kiedy ją traci zostaje porzucona
Poznawczą - bo zostaje analogicznie podporządkowana czystemu poznaniu
Artystyczną - bo to grozi „rozpłynięciu się” w sztuce bez odwołania do prawdy i poznania
Uczuciu - bo to czyni z religii czysto subiektywną działalność bez odniesienia do treści
Mimo wszystko religia powinna rozpoznać i dążyć do zniesienia rozdziału między tym co religijne, a tym co świeckie poprzez odniesienie do wspólnego źródła.
Symbol - Język religii
I. Symbol (zespół symboli - mit) jest właściwym językiem religii.
Tylko w symbolu religia może wyrazić się w sposób bezpośredni. W filozofii i teologii (pojęcia), a także w sztuce (obrazy), religia wyraża się jedynie w sposób pośredni i odbity.
II. Ogólna teoria symbolu
1. Rodzaje symboli:
symbole dyskursywne
symbole matematyczne, znaki, metafory
(…)
… (przypowieści) często, choć jest to błędne i wypaczające, zlewają się z pierwotnymi symbolami religijnymi na każdym z trzech poziomów.
Prawdziwość symboli religijnych
Symbole religijne można oceniać, ze względu na ich autentyczność i adekwatność.
autentyczność symbolu religijnego dotyczy tego, czy wyraża ono żywe doświadczenie religijne, czy też swoje trwania zawdzięcza wyłącznie tradycji i znaczeniu…
… o negatywnym oddziaływaniu można zaliczyć zarówno hitlerowską swastykę, jak i dogmaty religijne, które - zdaniem Tillicha - zbyt silnie akcentowane zmuszają do rozdwojenia świadomości i kłamstwa.
III Teoria symbolu religijnego
Do czego odnosi się symbol religijny?
Symbol religijny odnosi się do świętości, która można ująć na dwa sposoby (chociaż bezpośrednio wyraża się tylko w symbolu). Metoda empiryczna…
… i sens życia, np. modlitwa i medytacja
Element horyzontalny - ujmuje to, co Nieuwarunkowane jako moc przemieniania wszystkiego, co jest nią objęte, np. profetyczna walka o sprawiedliwość społeczną czy zachowania etyczne
U zarania nowożytności religie zostały oskarżone o to, że wykorzystują wertykalizm do obrony konserwatywnego status quo, niemniej po długim okresie panowania horyzontalizmu zarówno…
… reprezentatywne
symbole w sensie właściwym, które wyróżnia to, że:
wskazują poza siebie
symbole reprezentatywne składają się z materiału symbolicznego zaczerpniętego ze skończonego świata (np. słowo w jego konkretnym i zwykłym znaczeniu, czy ideał ludzki w przypadku symboli religijnych), który wskazuje na to, co da się wyrazić jedynie pośrednio (np. istota jakiegoś człowieka nie wyrażalna empirycznie, a w przypadku symboli religijnych ostateczna podstawa bycia)
uczestniczą w rzeczywistości, na którą wskazują
symbole reprezentatywne uczestniczą w godności tego, co reprezentują, choć jest to godność, która nie jest przypisywana temu co wyraża (materiałowi symbolicznemu), ale temu na co symbol wskazuje
są uznawane przez jakąś wspólnotę
symbole r. nie mogą być ustanowione arbitralnie. Dana metafor, aby stać…
…. Taka sytuacja powoduje, że autentyczna postawa religijna (zadawanie fundamentalnych pytań) znajduje często wyraz nie w instytucjonalnej religii, ale w sztuce, a także w filozofii, zarówno filozofii egzystencjalnej, jak i - co może dziwić - filozofii analitycznej poprzez jej pokorę i skromność.
Przyszłość religii
Człowiek nigdy nie przestanie stawiać pytań o sens i cel życia, bo w tym wyraża się jego istota…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)