Pamiętnikarstwo w XX wieku zaczęło się bardzo żywo rozwijać. Pewien wpływ na ten proces miała sytuacja w innych literaturach, jak francuska (dziennik intymny) oraz niemiecko- i anglojęzyczne (autobiografia). Zjawiskom tym towarzyszy rosnące zainteresowanie krytyki i nauki o literaturze. Ważny jest też wpływ innych nauk humanistycznych: historii i socjologii, traktujących literaturę dokumentu osobistego jako ważne źródło poznania procesów społecznych i mentalności, a także psychologii (głównie psychoanalizy), zachęcającej do introspekcji i podkreślającej ważność indywidualnych przeżyć wewnętrznych.
Rozkwitowi temu towarzyszą pewne zmiany terminologiczne. Znacznie częściej pojawia się nazwa: „ autobiografia” i „dziennik”. Pisarstwo autobiograficzne podlega procesowi zacierania różnic pomiędzy tradycyjnymi gatunkami literackimi (dokument osobisty a proza fikcjonalna, głównie powieść).
W XX-wiecznym pisarstwie osobistym wyróżnić można 4 podstawowe gatunki: 1. pamiętnik, 2. autobiografię 3. wspomnienie 4. dzi ennik Trzy pierwsze formy mają postać opowiadania retrospektywnego, ujmują wydarzenia z pewnego dystansu czasowego. Odbierane są jako skończone, mogą obejmować całość życia autora lub jego fragment. Różnią się między sobą przedmiotem i sposobem ujęcia, a na ogół także rozmiarami.
Pamiętnik , zgodnie z tradycją czasów staropolskich, opowiada o zdarzeniach, których autor był uczestnikiem, świadkiem lub tylko współczesnym, o ludziach, których znał, miejscach, w których żył i które zwiedzał, słowem o środowisku i epoce. Na tym tle zarysowuje swój portret i swój los.
Autobiografia ma proporcje odwrotne: sprawa główna to osoba i jej dzieje, a świat zewnętrzny stanowi tylko tło, niekiedy pomijane prawie zupełnie.
Wspomnienie t o w zasadzie krótka forma, w której autor zdecydowanie usuwa się na drugi plan, a głównym przedmiotem jest jakaś osoba, sytuacja historyczna, miejsce lub instytucja. Publikacja wspomnień często ma charakter zbioru prac różnych autorów o tym samym przedmiocie np. sławnym człowieku. Czasem zbiór wspomnień jednego autora może nosić charakter „kartek z pamiętnika”.
Dziennik - pisany na bieżąco, bez wizji skończonej całości, z otwarciem na niewiadome jutro, ma narrację nieciągłą. Poszczególne cząstki odpowiadają na ogół zapisom z poszczególnych dni, czasem datowane, czasem tylko dzielone na akapity. Początkowo pisany był „dla siebie”, a nie jako świadectwo składane współczesnym i potomnym. Bardzo często zaczynali pisać dziennik ludzie młodzi, szukający dopiero swej drogi i traktujący dziennik jako środek samopoznania.
Pamiętnik, autobiografia i zbiór wspomnień są owocem raczej wieku dojrzałego lub nawet starości.
(…)
… zazwyczaj konwencje gatunkowe znane z wcześniejszych dziejów pamiętnikarstwa polskiego. Kwestie narodowe i społeczne zazwyczaj odgrywały w nich dominującą rolę.
Od 1915 r. zaczynają się ukazywać wspomnienia legionowe, np. „Drogą Czwartaków” Orkana. Wydarzenia rewolucji odbiły się zwłaszcza w twórczości pamiętnikarskiej mieszkańców Kresów Wschodnich, np. „Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917-1919” Z. Kossak…
… rozciąga się pomiędzy biegunami tak odległymi, jak „Inny świat” G. Herlinga- Grudzińskiego (1951) i „Pamiętnik z powstania warszawskiego” M. Białoszewskiego (1970). Oba teksty są relacjami z wojny, ale opowiadają o tym doświadczeniu w różny sposób. Herling-Grudziński pisze o pobycie w sowieckim więzieniu i łagrze rzeczowo, faktograficznie, nie pomijając drastycznych i brutalnych szczegółów, ale zarazem…
… powieść strumienia świadomości. „Mój wiek (Pamiętnik mówiony)” (1977) Wata jest niezwykle bogata w realia opowieścią, która ujmuje w moralny porządek winy i kary własny los autora i próbuje na podstawie doświadczeń osobistych przeprowadzić filozoficzna analizę zła wcielonego w historię, przede wszystkim w postaci komunizmu.
Dziennik intymny pojawił się pod koniec XIX. Żeromski rozpoczął pisanie swego dziennika w 1882, Irzykowski w 1891, Nałkowska w 1899. Był to okres pełnej nobilitacji tego gatunku, kiedy odkrywano i publikowano diariusze pisane wcześniej. We Francji ukazał się wtedy pierwszy (pośmiertnie wydany) wybór z ogromnego dziennika H. F. Amiela, prowadzonego ponad 30 lat i uznanego za arcydzieło introspekcji.
Przełom 1. i 2. dziesięciolecia XXw. jest świadkiem narodzin 3 bardzo różnych…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)