Opowiadanie a nowela. Sylabizm: forma i funkcje w rozwoju historycznym (od średniowiecza do XX w.)
Nowela
Zwięzły utwór narracyjny pisany prozą. Ma wyraziście zarysowaną akcję i prostą, zazwyczaj jednowątkową fabułę. O zwięzłości decyduje skupienie się na krótkim, konkretnym odcinku czasowym i ograniczenie dygresji, komentarzy, opisów, szczegółowych charakterystyk postaci itp. Od innych gatunków nowelę odróżniają rygory kompozycyjne, często upodabniające ją do dramatu. Struktura: Akcja obfituje w spiętrzenia przeciwstawnych wartości, postaw
motywy spójne i dynamiczne
niespodziewane zwroty sytuacji mające zmylić czytelnika wyraźny punkt kulminacyjny, który decyduje o losach bohatera
Podstawowy element komp. nowelistycznej: pointa w zakończeniu - odsłaniająca perspektywę znaczeniową, nie widoczną wcześniej
W klasycznie zbudowanej noweli ważne były również powtórzenie motywów, ich kontrast, odwrócenie sytuacji wyjściowej
Jako odrębny gatunek ukształtowała się na przełomie średniowiecza i renesansu, gł. literatura włoska, za źródło bezpośrednie uznaje się ustne opowiadania o nowościach - wł. novella. Często były to anegdoty opatrzone pouczającą pointą, plotki polityczne, towarzyskie, ciekawiące i śmieszące czytelnika. Wzory noweli europejskiej upowszechniła staropolska (XVI-XVII w.) w postaci tzw. historii nowelistycznej, wierszowanej i prozatorskiej. Najpełniejszy jednak rozkwit polskiej noweli był w pozytywizmie i realizmie - uznano, że łączy ambicje społeczne i dydaktyczne, psychologiczne i poznawcze. W XX w. nowela traciła już wyrazistość gatunkową, wchłaniała prozę eseistyczną, reportaże, scenariusze filmowe, słuchowiska radiowe
Przykładowi twórcy: B. Prus (Kamizelka, Katarynka), H. Sienkiewicz (Latarnik), E. Orzeszkowa (cykl Z różnych sfer), M. Konopnicka uznana za mistrzynię noweli (Miłosierdzie gminy, Mendel gdański)
Opowiadanie
podstawowa forma wypowiedzi narracyjnej prezentująca uporządkowany chronologicznie ciąg zdarzeń
gatunek epicki, niewielki utwór narracyjny pisany prozą o prostej i nierozbudowanej budowie, zazwyczaj ma jednowątkową fabułę
Kompozycja opowiadania jest luźna, dopuszcza obecność epizodów, dygresji, partii opisowych itp. Niewyraźna pointa, ukryta w ogólnym sensie wynikającym z całości eksponowanie osoby narratora, jego punkt widzenia decyduje o zakresie przedstawionych treści
Opowiadanie to najstarsza, elementarna forma przekazu ustnego, ale nigdy nie osiągnęła wyraźnego konturu gatunkowego, zawsze rozwijała się na marginesie innych form epickich
(…)
… niemu wiersz sylabiczny stał się podstawowym polskim systemem wersyfikacyjnym. Przeważa w epice, liryce i dramacie, nawet w poezji ludowej. Za najbardziej reprezentatywnego poetę dla rozwoju sylabizmu uchodzi Biernat z Lublina (Opisanie krótkiego żywota Ezopowego) - w stosunku do dawnego wiersza rzadko występowały wersy o odmiennej liczbie sylab, ale nie naruszał poczucia rytmu. SYLABIZM
Sylabizm względny
Sylabizm ścisły (nazywany po prostu sylabizmem)
Mniej ścisły system, od czasu do czasu wśród izosylabicznych wersów trafiają się wersy dłuższe lub krótsze - zwykle o jedną sylabę (np. Biernat z Lublina)
Rozmiar zgłosek jest rygorystycznie przestrzegany. Jest zróżnicowany pod względem roli czynników intonacyjno-zdaniowych. (np. Kochanowski czy Słowacki)
Rola średniówki w sylabizmie jest bardzo duża, bo nawet jeśli jest ta sama liczba sylab to i tak od miejsca postawienia średniówki głównie zależy rytm - średniówka to ważny element rytmizujący. Z biegiem lat narastało zrozumienie jej roli: pseudoklasycy ustalili akcent na przedostatniej sylabie części przedśredniówkowej (warunek konieczny), tzw. średniówce żeńskiej. Romantycy ten wymóg odrzucili mieszając średniówkę oksytoniczną z paroksytoniczną, np. w Bieniowskim Słowackiego…
… wzrasta dzięki wszechstronności zastosowania w każdym rodzaju literackim: liryka; epika - Flis, Myszeis, Monachomachia, Król - Duch, Beniowski; dramat - od Odprawy posłów greckich. Jest odporny sylabotonicznie. Dwunastozgłoskowiec, jest rzadki ale często występujący w poezji ludowej (w formie 6+6). Rodzaj 7+5 wprowadził Kochanowski, 5+7 przeniesiony z ruskiej pieśni ludowej. Trzynastozgłoskowiec…
… w XVIII w. to Kniaźnin - biały jedenastozgłoskowiec: Pieśni Osjana; wiersz biały dialogów i monologów mówionych na przemian z rymowanymi przyśpiewkami: Trzy gody, Zosina. Posłowie do krótkiej rozprawy miedzy trzemi osobami… Reja, rymowo-intonacyjne, 10 (4+6)
DZIEJE SYLABIZMU POLSKIEGO
najstarszy znany wiersz sylabiczny - „Godzinki” z XIV w. Biernat z Lublina stosował 8-zgłoskowiec…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)