NOWELISTYKA ALEKSANDRA ŚWIĘTOCHOWSKIEGO Biogram
Nowelistyka
Streszczenie nowel „Chawa Rubin”, „Damian Capenko” i „Karl Krug”
Ad.1.
Pseud. Władysław Okoński, Poseł Prawdy , O.Remus, Oremus, Liber, Gezyasz, Nauczyciel i in. Urodzony 18 I 1849 w Stoczku (Podlasie), zmarł 25 IV 1938 w Gołotczyźnie pod Ciechanowem, publicysta, dramaturg, prozaik , działacz kulturalny i społeczny, historyk i filozof. Lata szkolne spędził w Siedlcach i Lublinie. Studiował na wydziale filologiczno-historycznym Szkoły Głównej i Uniwersytetu Warszawskiego (1866-70). Rychło awansował do roli przywódcy tego pokolenia, które związane ze Szkołą Główną, dokonało po powstaniu styczniowym przewrotu w umysłowości inteligencji polskiej. Od 1870 pisywał stale w prasie pozytywistycznej - w latach 1870-78 w jej bojowym organie "Przeglądzie Tygodniowym", a od 1878 do 1881 w dzienniku "Nowiny". W 1874, nie zrywając kontaktu z pismem, wyjechał do Lipska na studia fil., uwieńczone 1876 doktoratem na podstawie rozprawy O powstaniu praw moralnych. Myślał o karierze uniwersyteckiej w Galicji, ale zniechęcony panującymi tam stosunkami, wrócił do Warszawy. Współpracę z "Przeglądem Tygodniowym" zerwał w 1878, obejmując tego roku redakcję w dzienniku "Nowiny", którą prowadził do 1881 r. Rubryką Listy z Par agwaju rozpoczął długą serię swych felietonów ciągłych.
W pierwszym okresie twórczości (tj. do ok. 1880) uprawiał publicystykę literacką (m.in. programowy art. My i wy, cykl artykułów Praca u podstaw , napisanych z L.Mikulskim) i fil. (m.in. Dumania pesy misty ) oraz dramat (Niewinni, Helvia, cz.1 trylogii Nieśmiertelne dusze - Ojciec Makary, Poddanka, Piękna ). Był jedynym w tej epoce twórcą scenicznym o głębszych ambicjach filozoficznych. Już we wczesnych nowelach, m.in. w cyklu O życie, Klemens Boruta przejawił właściwy sobie ton: narrację powściągliwą i ironiczną, dążącą raczej do zdemaskowania bohatera niż do jego obiektywnego przedstawienia . W bojowym okresie pozytywizmu zdobył jedno z pierwszych miejsc w literaturze. W rozprawie doktorskiej i innych swych utworach wystąpił jako reprezentant etyki racjonalistycznej; za A.Comtem i innymi domagał się połączenia jej z socjologią i uznania w niej jednej z dyscyplin filozofii. Człowiek - sądził - zdeterminowany jest przez swą naturę biologiczną i przez związki społeczne; prawa moralne powstają w toku doświadczeń historycznych . W poglądach na poznanie ludzkie reprezentował stanowisko empiryczne: idąc śladami J.S.Milla, H.Spencera i Comte'a utrzymywał, że człowiek poznaje fakty tylko w ten sposób, w jaki mu są dane w doświadczeniu; nie może natomiast określić ich istoty. W 1881 założył własne, niezależne pismo "Prawdę", która odegrała ogromną rolę w kształtowaniu umysłowości nast. generacji pol. inteligencji.
(…)
…; sam pisywał dużo, felieton ciągły - Liberum veto, liczne nowele, obrazki powieściowe. Świętochowski redagował "Prawdę" do 1902.
Autorytet Świętochowskiego jako publicysty został zachwiany w wyniku konfliktu z opinią publiczną po artykule Wskazania polityczne (Ognisko, księga pamiątkowa ku czci T.T.Jeża, 1882), w którym pisarz wyrzekał się tymczasowo myśli o niepodległości, wysuwając w zamian jako cel…
…. Problemom społecznym poświęcone zostały nowele: Na pogrzebie (1881), Oddechy (1886), Woły (1886); arcydziełem sztuki narracyjnej są drobne utwory, które Świętochowskim nazwał bajkami: Strachy Pentelikonu (1888), Hymn niemych (1888), Wesele Satyra (1889).
Uprawiał także systematycznie krytykę literacką, najważniejsze studia poświęcił Sienkiewiczowi i Prusowi. Brał udział w działalności konspiracyjnego…
… "Humanistę Polskiego". Przeniósłszy się do Gołatczyzny, zorganizował wraz z A. Bąkowską szkoły rolnicze, opiekował się zdolnymi dziećmi chłopskimi, ruchem spółdzielczym. Z ostatniego okresu twórczości Świętochowskiego pochodzą powieści Drygałowie (1913), Nałęcze (1928), Twinko (1928), budzące żywy oddźwięk wśród współczesnych dzięki ładunkowi przekornej publicystyki społecznej i politycznej.
Liberum veto, felieton A. Świętochowskiego, ogłoszony pod pseudonimem Poseł Prawdy w "Prawdzie" (1881-1915), "Gazecie Warszawskiej" (1923-25), "Głosie Prawdy" (1924) i "Myśli Narodowej" (1928-29). Tytuł cyklu - Liberum veto - miał stanowić prowokację i manifestację programową. Nawiązując do skompromitowanego w tradycji polskiej prawa sejmowego, zamierzał podjąć próbę jego rehabilitacji, jako hasła niezależności…
… się bezwzględnemu podporządkowaniu jednostki dla dobra ogółu,
-sprawa „depersonalizacji” człowieka,
-ograniczanie człowieka przez: konwenans, obyczaj, normę,
-klęska indywidualizmu: okazuje się, że nikt nie może schronić się całkowicie we własnym wewnętrznym świecie, normą jest życie w społeczeństwie, a jedyną ucieczką śmierć,
-przy tym zachowuje postawę moralizatora,
-nie chodziło mu jednak o indywidualizm…
… świata zewnętrznego, bez opisów zmysłowych - Ś. nie uzyskał wyrazistości obrazu, która to była niejako kryterium realizmu,
-częste chwyty melodramatyczne; często łzawy sentymentalizm i wyjaskrawienie uczuciowe zastępowały opis postaci, zdarzeń itd.
-brak opisowości, niezgoda z werystyczną konwencją,
-zręczność techniczna jego nowel i podporządkowanie nowelistycznej kompozycji, rygor wewnętrzny…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)