Mikołaj Rej, Wybór pism, oprac. A. Kochan, Wrocław 2006 (BN I 308) - Krótka rozprawa
„Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wojtem, a Plebanem, którzy swe i innych ludzi przygody wyczytają. A takież i zbytki i pożytki dzisiejszego świata”.
( wady i zalety dzisiejszego świata)
Wiadomości ogólne:
Krótka rozprawa na tle swoich czasów, J. Krzyżanowski oraz Renesan, J. Ziomek
Krótka rozprawa - dialog Mikołaja Reja podpseudonimem Ambrożego Korczboka Rożka, wydany w 1543 r. ( ostrość w mówieniu prawdy tłumaczy użycie pseudonimu)
wydanie (przedruk) R. Zawilińskiego ( 1932)- pełne błędów, niekoniecznie trafne objaśnienia rzeczowe
wydanie I. Chrzanowskiego ( 1967)- dysponował tylko przedrukiem Zawilińskiego, poprawił błędy, odgadł poprawne brzmienie tekstu, wprowadził sporo rzekomych poprawek (niekoniecznie potrzebnych), lecz Krótka.. odznacza się poprawnością i jednolitością rytmiczną w porównaniu do poprzednika.
Poprzednie prace ułatwiły zadanie ostatnich wydawców dzieła: Górskiemu i Taszyckiemu (1954)- tekst bez porównania poprawniejszy, zaopatrzony dużą ilością objasnień słownikowych i rzeczowych.( lecz również utwór zawiera błędy).
Język krótkiej rozprawy
Dialog Reja należy do najtrudniejszych utworów staropolskich. Cechą podstawową jest - rodzimość i codzienność,
- mało tu nalotu obcego-(wyjątkiem są terminy prawnicze, medyczne itd. wprowadzone w celu: osiągniecia efektu komicznego, dla ośmieszenia tego co pisarz gani i potepia),
- jest bogaty, obejmuje wiele przeróżnych spraw ówczesnego życia( aby w pełni go zrozumieć należałoby przeszukiwać np. akta sądowe tamtych czasów)
- zwykły czytelnik nie jest w stanie poradzić sobie z nadmiarem zagadkowych wyrażeń, wyrazów.
Co skłoniło go do napisania utworu: - niezadowolenie z tego, co Rej widział w życiu publicznym w ostatnich latach rządów Zygmunta Starego. Ach, niestotyż, jakaż to ma żałość, Patrząc na swych przełożonych słabość! A snadź mię ci więcej opuszczają, Którzy ze mnie dobrodziejstwo znają. A mnie nie lza, jedno w swych tesknicach Jęczeć, wołać, skarżyć po ulicach, Bom się w rynku barzo omyliła, Wszytkęm tam swą nadzieję straciła.
Rynek, na którym Rzeczpospolitą spotkał zawód to siedziba władz- sejm, na którym niczego nie dało się osiągnąć na skutek złej polityki. Głosi ona swe „tęsknice”, poza urzędowym ośrodkiem, jakim jest rynek, autor dialogu( jej rzecznik) przemawia po ulicach, na polu literatury. „Przełożonych słabość” jest przyczyną jej nieszczęść.W ten sposób epilog to uzasadnienie sensu Rozprawy- jest to odpowiednik czy namiastka debat sejmowych dotyczących problemów życia społecznego.
(…)
… Rej uderza w kult świętych ( św. w średn. to męczennik, naśladowca Chrystusa).
Krytyka materialnego podejścia do świętych( że da się ich przebłagać)
Pyt. co się stanie jeśli sfera sacrum zmiesza się z profanum
Odpust - u Reja nie ma mowy o sferze sacrum ( jak targ- wrzeszczące kury, kwiczące świnie, liczone na ołtarzu jajka)
Ludzie się nie boją ( uważają, że jak zapłacą to uzyskają zbawienie) Postawa…
…. Usprawiedliwia się, stawia czytelnika na równi z soba. Czytelnik powinien czytać „głupie” rzeczy, rozmyślać nad tym gdyż człowiek mądry to ktoś kto z „głupoty” wyciąga wnioski!
- autor przyjmuje maske błazna, prostaka, który będzie pisał o „głupich” sprawach, ale zachęca do czytania między wierszami! ( punktem odniesiania była „Pochwała głupoty” Erazma z Rotterdamu).
Problemy, poruszone przez trzech „powiedaczy…
…, „wielkie stany”
Ciężary chłopskie - WÓJT czynsze, świadczenia wojenne, dziesięciny, bogacze biedacy
Cięzary szlacheckie- PAN sądownictwo, pospolite ruszenie
Finanse wojenne -PLEBAN Zasady ustroju, kontrybucja i łanowe
Zbytki szlacheckie -WÓJT potrawy, wina, hazard, myślistwo stroje kobiece, Stroje męskie PAN, gamraci dworzanie, sprawy wojskowe
Sens moralny dialogu PLEBAN
Lament Rzeczypospolitej
(Pleban porusza problem urzędów świeckich, mówi o sądownictwie, starostwach itd. Mówi poniekąd tak jakby odpowiadal na zarzuty czynione duchowieństwu przez Pana.)
Sprawa chłopska - wójt przedstawia wyzysk chłopa przez kler, rozwodzi się szeroko nad sposobami pobierania podatku i nad swawolą żołnierską w czasie mobilizacji ( tj po ogłoszeniu wici zwołującej pospolite ruszenie). Stosunek chłopa do dworu opiera…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)