Kultura oświecenia Oświecenie. Rokoko. Sentymentalizm. Klasycyzm i pseudoklasycyzm. Preromantyzm... Im bliżej naszych czasów, tym większa mnogość terminów, im bliżej drzew, tym trudniej dostrzec las. A przecież wiek XVIII to okres integracji kultury europejskiej na skalę dotychczas nie spotykaną. I to zarówno integracji terytorialnej (głównie dzięki świeckości kultury, która zaciera granice międzywyznaniowe), jak ideowej, politycznej i społecznej. Zarazem jednak jest to wiek narastania wewnętrznych sprzeczności w samej kulturze. Pierwsza z nich: kultura ta jest tworem zarówno absolutyzmu, który zmierza do zachowania podstaw Starego Ładu, jak mieszczaństwa, które tworzy ład nowy. Sprzeczność druga: kultura ta sprzyjać chce integracji i wzmocnieniu więzi politycznych i społecznych, wzmocnieniu państwa przez jego unowocześnienie, a zarazem jej krytycyzm wobec państwa i społeczeństwa doprowadzi ją do zanegowania nie tylko więzi istniejących, ale potrzeby takich więzi w ogóle. Sprzeczności takich można by wymienić więcej; każda z nich prowadzi do powstania nowych dzieł, nowych koncepcji proponujących nowy porządek. Naczelną bowiem cechą umysłowości oświeconej jest naiwna wiara, że wszystko można i należy uporządkować na nowo i inaczej: najtrwalszy i najbardziej złowrogi ? niestety wciąż jeszcze żywy ? spadek po tej epoce. Ta naiwna wiara jest w pewnej mierze zrównoważona przez powszechny Jla epoki i kształtujący jej kulturę pęd poznawczy, a nie tylko porządkujący; pęd ku nowości, a przede wszystkim ku szczęściu. To ostatnie pojęcie traci wówczas wszelki sens metafizyczny i mimo wysiłków niektórych filozofów nie chce się poddać manipulacjom. Szczęście występuje jako naturalne dążenie jednostki, nadrzędny cel jej życia, ale także bywa wiązane z wolnością jednostki: w tym duchu ?dążenie do szczęścia" zostanie włączone do tekstu Deklaracji niepodległości kolonii brytyjskich w Ameryce Północnej (1776). ówczesna literatura lekka i rozrywkowa, wciąż przecież żywa ? bardziej niż osiemnastowieczna twórczość poważna, dziś niemal całkowicie martwa ? powie nam o treści pojęcia szczęścia. Węgierski badacz Vilmos Gyenis na tej podstawie wskazuje, że chodzi o ?gust żartu, potrzebę rozrywki, pragnienie śmiechu i rozśmieszania, tendencję do konwersacji i galanterii ... łatwe intrygi miłosne". Chodzi Jednak również ? co znajduje swój wyraz w ówczesnym malarstwie ? o spokojne szczęście rodzinne oraz wybór ulubionych, a nie narzuconych form aktywności życiowej. W wyborze między upodobaniem osobistym a konwenansem społecznym ten ostatni przegrywa, nawet jeśli stroi się w maskę zrodzonego wówczas utylitaryzmu. Jest to prąd anty-ideowy i mieszczański. Nowej klasie daje siłę psychiczną, konieczną, aby wiązać cele społeczne z upodobaniami indywidualnymi jej członków, daje jej także sprzymierzeńców wśród arystokratów i duchownych, znudzonych konwenansami i akceptujących wyzwolenie osobiste nawet za cenę utraty prestiżu społecznego. Wewnętrzne sprzeczności oświecenia wywodziły się w znacznej mierze z jego związków z absolutyzmem. Ten ostatni bowiem byt z nich niejako skonstruowany. Wzmacnianie władzy królewskiej miało od XV w. za cel utrzymanie porządku stanowego, zaprowadzenie w nim lądu i zapobieżenie wojnom wewnętrznym. Tym samym Korona przejmowała pokojowe funkcje Kościoła, których ten od czasów reformacji spełniać nie był zdolny, ale które wciąż uważał za swoje uprawnienie. To samo dotyczyło jego funkcji oświatowych i charytatywnych. W obronie Starego Ładu uderz
(…)
… inwestorem, mecena-sem i popularyzatorem kultury. Początkowo głównym dlań konkurentem była monarchia absolutna, i ona jednak działała w sposób podobny: rozwijała te treści i formy kulturowe, które uznawała za odpowiadające jej celom. Jednak w miarę wzrostu nowych klas społecznych dzieło kultury coraz bardziej stawało się towarem podlegającym prawom podaży i popytu. Kultura twórcy i mecenasa coraz…
… kulturowy: Niemcy pani de Stael. Angielski wzorzec polityczny to przede wszystkim John Locke (1632? 1704). Wielki filozof stał u podłoża niemal wszystkich ?izmów", które pojawiły się w XVIII w., najważniejszy jest jednak jego wkład do myśli politycznej. Autor Traktatu o tolerancji i Dwóch traktatów o rządzie, apostoł liberalnej monarchii konstytucyjnej, wywarł zwłaszcza wpływ na Monteskiusza (Charles Louis de Secondat, baron de Montesquieu, 1689?1755). Ten francuski myśliciel, choć w głębi duszy miłośnik form republikańskich, uznał za najrealniejszą formę rządu monarchię konstytucyjną, w której wzorem angielskim oddzielone od siebie byłyby trzy władze: wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza (O duchu praw, 1748). Koncepcje Monteskiusza, zrealizowane po raz pierwszy w konstytucji amerykańskiej (1787…
…^Alemberta (1717?1783) i filozofa oraz krytyka sztuki Denisa Diderota (1713?1784) stać się całkowicie nowym i nowatorskim dziełem. Z Anglii Encyklopedia przejęła (niezbyt entuzjastycznie) liberalizm, uznanie monarchii konstytucyjnej i ducha tolerancji, na francuskim gruncie wyrósł Jej namiętny antyabsolutyzm, duch antyarystokratycz ny (panującemu ustrojowi nadali encyklopedyści nazwę ?feudalizmu…
… i zepsucia. Najsławniejszym z jego różnorodnych dzieł stała się Umowa społeczna (1762), głosząca idee egalitaryzmu i demokracji bezpośredniej. Naczelną jednolitą władzę suwerenną ? w przeciwieństwie do Monteskiusza ? przyznawał całemu ludowi. Niejasność jednak sformułowań Rousseau i brak ukazania przez niego realnych dróg osiągnięcia chwalonych ideałów sprawiły, że w praktyce myśl jego miała później często…
… uwarunkowanie dzieła sztuki i za jej najwspanialszy okres, apogeum sztuki poważnej, szlachetnej i prostej uznał czasy greckiej rzeźby, utożsamianej z grecką wolnością. Wśród krytyków artystycznych, którzy mieli wyciągnąć dalsze konsekwencje z dzieła Winckelmanna, szczególne znaczenie mieli w Niemczech Gotthold Ephreim Lessing (1728?1781), we Francji Denis Diderot, nie tylko jako krytyk sztuki…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)