Karol Irzykowski - WYBÓR P I SM KRYTYCZNOLITERACKICH WSTĘP: I. Wiadomości biobibliograficzne KAROL IRZYKOWSKI (czyli K.I.) urodził się 25 stycznia 1873 we wschodniej Malopolsce. Miał wadę wymowy. Zajmował się stenografią, dziennikarstwem i literaturą. Zamieszkiwał we Lwowie, Krakowie i Warszawie. Współpracował z wieloma czasopismami. Już na emeryturze (na którą został wysłany po odmowie podpisania tzw. Adresu hołdowniczego dla Piłsudskiego) był członkiem Polskiej Akademii Literatury. W czasie wojny brał udzial w konspiracyjnym życiu literackim. Został ranny w czasie powstania warszawskiego, zmarł 2 listopada 1944.
Debiutował jako poeta i autor Pałuby (1903), po której uznano go za prekursora Prousta. Powieść tę przyjmowano różnie, autor nie zgadzał się na wznowienia. W 1906 r. ukazały się Nowele, później kom e dia Dobrodziej złodziei, Wiersze i dramaty. Pierwsza książka krytyczna to Fryderyk Hebbel jako poeta konieczności (Hebbel - poeta i dramaturg niemiecki to chyba największa fascynacja literacka Irzykowskiego). Z twórców polskich fascynacją taką był Stanisław Brzozowski. Irzykowski spodziewał się po nim rozwiązania najistotniejszych kwestii związanych z literaturą, nie zgadzał się jednak z jego metodami. Później nazwał go „największym rozczarowaniem życia”.
Ważniejsze książki Irzykowskiego:
- 1913 r. Czyn i słowo. Głosy sceptyka - książka-rozrachunek z Młodą Polską, w którj Irzykowski „broni głębszych racji modernizmu przeciw samemu modernizmowi, który w pewnej chwili zrezygnował ze swych wielkich ambicji artystycznych i społecznych lub splycił je”. Irzykowski mawiał, że był „jedynym prawdziwym i konsekwentnym dekadentem, choć z Przybyszewskim wódki nie pijał”. W szkicach poświęconych prozie młodopolskiej poruszał problemy stosunku autora do bohaterów, nadmiaru pierwiastka opisowego.
- W przestrzeniach czasu. Opowiadanie fantastyczne na tle krakowskich stosunków (pod pseud. Jerzy Kowski), - zbiór nowel Spod ciemnej gwiazdy, - X Muza. Zagadnienia estetyczne kina (jedna z pierwszych książek teoretycznych o kinie). - ważna praca z 1929 r. - Walka o treść. Studia z literackiej teorii poznania. Sklada się z dwóch części: Zdo b nictwo w poezji. Rzecz o metaforze oraz Treść i forma. Studium z literackiej teorii poznania (Polemika ze stan i sławem Ignacym Witkiewiczem). Ta druga częśc to jeden z najciekawszych pomysłów teoretycznych 20-lecia. Sprawy formy i treści są tu punktem wyjścia do kwestii percepcji, realizmu, funkcji literatury itp. Irzykowski opowiadział się za treścią, potraktował Witkiewicza dość rygorystycznie. Ten nie podjął bezpośrednio tej polemiki.
- najbardziej skandaliczna książka to
(…)
…:
weryfikacja i rewizja dzieł
funkcja perswazyjna i dopingująca (rozpowszechnianie pożądanych wartości)
funkcja antycypacyjna (odgadywanie i projektowanie przyszłej twórczości)
funkcja popularyzatorska i reprezentacyjna (najrzadziej opisywana i postulowana przez K.I.)
K.I. był też recenzentem teatralnym, ale ta działalność nie rózniła się od „zwykłej” krytyki literackiej. Nie interesowała go teatralność, lecz literackość sztuk.
Końcówka wstępu to podkreślenie ważności dorobku K.I. w polskiej krytyce literackiej. Najważniejsze zasługi: obrona wysokiego miejsca literatury w kulturze, wprowadzenie nowych wątków do krytyki. Oczywiście nie wolno zapominać o twórczości beletrystycznej K.I. (Pałuba !!!).
WYBÓR PISM:
I. FRYDERYK HEBBEL JAKO POETA KONIECZNOŚCI (1908)
Pantragizm
Światopogląd Hebbla, noszący wpływy…
…, realizmu, funkcji literatury itp. Irzykowski opowiadział się za treścią, potraktował Witkiewicza dość rygorystycznie. Ten nie podjął bezpośrednio tej polemiki.
- najbardziej skandaliczna książka to Beniaminek. Rzecz o Boyu-Żeleńskim. Atakował tam Boya i inne osoby, co wywołało burzę. Był to tzw. pamflet doskonały (nie zawsze uczciwy sposób dowodzenia, wyolbrzmianie, podawanie miejsc nieważnych za ważne…
… dwudziestolecia, zgorszenie bezpłodnością teatru.
- 1938 r. - Lżejszy kaliber. Szkice - próby dna - aforyzmy, tu wiele aforyzmów, często o charakterze krytycznoliterackim. Tu objawia się nieco inny, „luźniejszy” K.I. Jest to jego ostatnia opublikowana książka.
Oprócz dorobku książkowego istnieją publikowane w czasopismach setki artykułów, szkiców, recenzji, felietonów, polemik o problematyce literackiej…
… lub zaskoczyć. Zainteresowanie ewentualnych czytelników to rzecz drugorzędna.
Tymczasem kryteria Boya to: talentyzm (Boyowski „podział artystów na ogierów i wałachów”), używanie wyświechtanych zwrotów, „mnożenie cudowności”, brak krytyki merytorycznej, irracjonalizm w krytyce, tautologiczna mądrość, felietonowe odkrycia, traktowanie felietonizmu jako narzędzia filozoficznego. K.I. nazywa go „mamutem krytyki…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)