Juliusz Słowacki
Sen srebrny Salomei (wstęp i komentarz Janina Kwaśniakowa)
Dramat (Romans dramatyczny w pięciu aktach) Osoby:
pan regimentarz Stempowski
jego syn Leon
kozak dworski Semenko
Salomea Gruszczyńska
Księżniczka ukraińska
Gruszczyński
wojak Pafnucy
Anusia - służąca Księżniczki
Akt pierwszy Komnata w regimentarskim dworze. Stempowski i jego syn siedzą przy stoliku z papierami. Semenko siedzi na bocznej ławce. Już po wieczornej modlitwie. Leon oznajmia ojcu, ze królewska kancelaria wzywa do rozesłania po Podolu odezw zwołujących pospolite ruszenie. Regimentarz ma połączyć się z Moskalem - Grzyłowem przeciwko chłopstwu. Stempowski nie chce łączyć się z siłami carskimi i kozackimi. Jest gotów odmówić królowi, nawet za cenę życia. Pyta syna o dalsze papiery, dokumenty. Jest wśród nich raport Gruszczyńskiego. Stempowski jest zaciekawiony. Gruszczyński to dawny kolega szkolny regimentarza, teraz służy w jego chorągwi. To silny, prawy człowiek, mało dziś takich. Leon czyta list. Gruszczyński i jego towarzysze stanęli u stóp Czarnego Kurhana. Wszystko przebiega pomyślnie. W lasach napotkali kilka „schadzek hajdamackiej czerni” (Kozacy, którzy chcieli uniknąć losu pańszczyźnianych chłopów; w lasach zbierają się do walki przeciwko panom). Dalej pisze o napotkanej… salamandrze i kondycji chłopstwa. Jest ono: „krwawe, wściekłe i niekarne,/ wódką i miodem zalane,/ przez popy oszukiwane (…)”. Gruszczyński relacjonuje, że dotarł do samego Wernyhory - wróżbity, wieszcza. Starzec siedzi w jamie i rozpowiada różne rzeczy, w które sam Gruszczyński do końca nie wierzy, np. przepowiednia związana z jego rodem - Gruszczyński bezgłowy w grobie. Bohater woli polegać na krzyżu Pańskim. Znamienitym jest jednak fakt, że przy spotkaniu z Wernyhorą Gruszczyński dostrzegł „miecz Doroszenki i złote końskie kopyta”. W legendach Wernyhora często był przedstawiany z mieczem, który czyni go niezwyciężonym. W polskiej tradycji przybycie czarownika na białym koniu wieszczy odzyskanie niepodległości.
Leon ma odpisać przyjacielowi Stempowskiego, że ma czekać na posiłki i unikać boju. Tutaj wszyscy go kochają i na niego czekają; Salusia jest zdrowa. Stempowski pyta syna czy oświadczył się księżniczce. Ten przeczy. Ojciec nazywa go głupcem i zamierza wyręczyć syna, który nie ma głowy ani do picia, ani do kochania. Wychodząc wskazuje na pierścień z krwawnikiem (jego mocą ma zaręczyć syna).
Leon i Semenko zostają. Kozak ma napisać do Gruszczyńskiego. Siedząc przy stoliku ubolewa nad swoim losem, trudem edukacji. Nie przepada za Gruszczyńskim, starym dziadem i sknerą, który jest bezlitosny, bije chłopów, interesują go tylko poszukiwania skarbów w kurhanach. Chce obsypać córkę wszelkimi dobrodziejstwami i dać jej za męża księcia. Jednak Salusia wybrała sama. Źle, jak sądzi Semenko. „Gach” Salomei plami jej dobre imię. Semenko zaś umiera z miłości… Do pokoju wpada Salusia. Mówi o dręczącej ją nieustannie trosce, wróżebnych snach. Boi się. Kozak nieoczekiwanie gasi świecę, zlękniona dziewczyna ucieka. Semenko kładzie się na ławie i udaje drzemiącego.
(…)
… i szczęśliwego wojowania. Służył w wojsku Fryderyka Wielkiego, otrzymawszy stopień pułkownika, ale na wieść o konfederacji barskiej wrócił do Polski. Obwołany marszałkiem konfederacji wyszogrodzkiej organizował oddziały partyzanckie; walczył też w obronie Jasnej Góry. Ciężko ranny pod Szreńskiem (28 IV 1771 r.) do końca bitwy dowodził z kosza umieszczonego między końmi. W przekazach ukraińskich uznany za zdrajcę kozaczyzny.
Ta postać ucieleśnia motyw obłudnego Kozaka, który mści się z powodu zawiedzionej miłości.
Tak naprawdę chodzi o toast za ojczyznę, bowiem 29 listopada czczono rocznicę wybuchu powstania listopadowego. Jest to świadomie wprowadzony przez Słowackiego anachronizm, bowiem czas akcji dramatu to rok 1768.
1
…
… oznajmia, że na dziedziniec wjechał jakiś Ukrainiec - leciał jak piorun z rześkością i blaskiem w oku. Służka też dodaje, że zgubiła pierścień. Regimentarz przedstawia Księżniczce wojaka Sawę (dama się początkowo lękała hajdamackiego zbója, że ją wyrżnie itp.). Dziewczyna w oczach Stempowskiego to szalona, podstępna liszka. Księżniczka burzy się na tą prezentację, krzyczy, że rzuciła pierścień do piekła…
… i cmentarzach; kaźń sąsiaduje z flirtem, duchy z żywymi.
Słowacki operuje kontrastem w celu osiągnięcia wrażenia tragizmu (Szekspir). Dramat cechuje dynamizm wywołany ruchliwością akcji, niespodziewane przełomy bohaterów (Calderon). Czas akcji to rok 1768, kresy ukraińskie wstrząsane są wojną chłopską zwaną koliszczyzną. Historycyzm zaprezentowany w dramacie ma charakter syntetyczny, skupia elementy…
… potrzebę wypowiedzenia swoich niepokojów, łatwiej w mroku nocy mówić o złych przeczuciach. Jarzące światło dnia przyśpiesza akcję, w nocy czas płynie inaczej, wolniej. Przemienność czasu nocy i dnia wpływa na rytm scen dramatu. Wśród barw opisu dominuje srebro (obok czerwieni, złota, błękitu). Srebro to blask kontrastujący z ciemnością, biały o wyższym natężeniu bieli. Srebro oznacza dobro i życie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)