Fragment notatki:
Bezrobocie, jako problem społeczny.
Słownik socjologiczny podaje nam definicje kilku rodzajów bezrobocia: bezrobociesytuacja społeczna, w której podaż osób chcących pracować przewyższa popyt na
pracowników oraz rzeczywiste zapotrzebowanie gospodarki, skąd pewna liczba ludzi
pozostaje bez pracy lub pracuje niepotrzebnie (bezrobocie ukryte). Bezrobocie może
być związane z ekonomicznymi cyklami koniunkturalnymi ożywienia, stagnacji i
regresji w gospodarce kapitalistycznej (bezrobocie cykliczne); z porami roku, np. zimą
spada zapotrzebowanie na ludzi w rolnictwie (bezrobocie sezonowe); z zastosowaniem
nowych, wydajniejszych technologii, zmniejszających zapotrzebowanie na
pracowników (bezrobocie technologiczne), lub ze zmianami systemowymi, np. z
wprowadzaniem zasad kapitalizmu do gospodarki dotąd podlegającej regułom
centralnego planowania (bezrobocie strukturalne). Bezrobocie zalicza się do
najpoważniejszych problemów społecznych; stanowi ono podłoże wielu dewiacji
społecznych. 1
Przyczynami pojawienia się tego zjawiska są m.in. : 1) spadek produkcji
przemysłowej, a co się z tym wiąże zamykanie zakładów przemysłu lekkiego; 2)
pojawienie się tzw. „bezrobocia ukrytego” tzn. zwalnianie nadmiaru siły roboczej; 3)
niedostosowanie poziomu i struktury kształcenia do potrzeb rynku pracy; 4)
negatywna polityka socjalna objawiająca się np. w zwalnianiu osób w wieku
przedemerytalnym, kobiet na urlopach wychowawczych; 5) postawy ludzi tzn.
świadome uchylanie się od pracy z wielu powodów np. zbyt niskie zarobki, czas
pracy, dojazd, wymagania, pracowanie „na czarno”, brak pracy w wyszkolonym
zawodzie, tolerowanie stylu życia bez stałej pracy zawodowej. W tym miejscu warto
również przybliżyć, kim jest osoba bezrobotna. Bezrobotnymi określa się osoby
pozostające bez pracy, ale gotowe ją podjąć i aktywnie jej poszukujące. Dla osób
przyzwyczajonych do bezpiecznej pracy bezrobocie może być bardzo ciężkim
przeżyciem. Oczywiście najbardziej bezpośrednią konsekwencją utraty pracy jest
utrata dochodu. Jej skutki są różne w różnych krajach ze względu na różnice w
wysokości zasiłków. W krajach, w których opieka medyczna i inne korzyści socjalne
są powszechnie dostępne, osoby bezrobotne mogą mieć znaczne problemy finansowe,
ale znajdują się pod ochroną państwa.2
Badania poświęcone emocjonalnym reakcjom na bezrobocie wykazały, że osoby,
które utraciły pracę, przystosowują się do swojej nowej sytuacji, przechodząc przez
szereg kolejnych etapów. Samo przeżycie jest zawsze indywidualne, ale bezpośrednią
reakcją na utratę pracy jest z reguły szok, po którym następuje faza optymizmu w
związku z otwarciem się nowych możliwości. Jeżeli ten optymizm okaże się płonny,
1
2
Olechnicki Krzysztof, Załęcki Paweł; Słownik socjologiczny; wyd. Graffiti BC; wydanie 1; Toruń 1997; str. 29
Giddens Anthony, Socjologia; wydawnictwo naukowe PWN; Warszawa 2008; str. 432
co często się zdarza, jednostka może popaść w depresję i wejść w fazę głębokiego
pesymizmu, niezadowolenia z siebie i utraty nadziei na znalezienie pracy. Jeżeli okres
pozostawania bez pracy wydłuża się, następuje pełne przystosowanie i pogodzenie się
z sytuacją.3
Osoby bezrobotne często traktują to zjawisko jako nieszczęście, gdy: 1) człowiek chce
sam zarobić na życie, samodzielnie zapewnić warunki bytu (presja kulturowa w
stosunku do osób dorosłych i pełnosprawnych) sobie i rodzinie; 2) człowiek nie ma
możliwości znalezienia pracy, bo jej obiektywnie brak (np. likwidacja zakładu, co jest
typowe w rejonach uznanych za dotknięte klęską bezrobocia), gdy nie ma pracy ani
„na szaro”, ani „na czarno”; 3) gdy niczego innego nie umie, poza wyuczonym
zestawem kwalifikacji (tzn. wąska specjalizacja), lub nie ma żadnych kwalifikacji; 4)
gdy nie spełnia kryteriów wieku, płci, wykształcenia, stażu pracy (niektóre oferty
pracy są bardzo precyzyjnie adresowane); 5) gdy jest chory lub pod jakimś względem
mniej sprawny, zwłaszcza słabego zdrowia (szczególnie jeśli pogarsza się jego
zdrowie psychiczne); 6) gdy nie ma zasobów niezbędnych do zaspokojenia potrzeb
aktualnych (oszczędności, lokat, spadków, darowizn itp.); 7)
gdy brak jest
4
instytucjonalnych form pomocy i wsparcia, albo o nich się nie wie.
Bezrobocie w Polsce dotyka przede wszystkim ludzi młodych (60% bezrobotnych
znajduje się w grupie wiekowej od 18 do 35 lat). Najwięcej przybywa ich w okresie
lipca i sierpnia, gdy po ukończeniu różnego rodzaju szkół rejestrują się, jako
bezrobotni. Najliczniejszą grupę wśród osób bezrobotnych (70%) stanowią osoby z
wykształceniem zasadniczym zawodowym, podstawowym i niepełnym podstawowym.
Zwiększa się udział kobiet w ogólnej liczbie bezrobotnych. Wśród bezrobotnych
dominują kobiety, szczególnie na wsiach i małych miastach, pomimo to, że kobiety
bezrobotne są lepiej wykształcone niż bezrobotni mężczyźni. Bezrobocie w Polsce ma
charakter recesyjny, ponieważ związane jest głownie z kryzysem produkcji. W latach
1991-1992 dokonano najliczniejszych zwolnień grupowych, których przyczyną były
zmiany organizacyjne, utrata rynków zbytu, prywatyzacja, upadłość i likwidacja
przedsiębiorstw. Począwszy od 1993 roku liczba bezrobotnych wyraźnie maleje.
Poniższy wykres przedstawia, jak zmieniał się procent bezrobocia w Polsce na
przestrzeni ostatnich 10 lat:
3
IBIDEM
Zofia Ratajczak red. Psychologiczne problemy funkcjonowania człowieka w sytuacji pracy; Wydawnictwo
Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1995; str. 19
4
Najniższy wskaźnik bezrobocia występuje na terenach leżących wokół wielkich miast
oraz miast turystycznych. Najwyższa natomiast stopa bezrobocia występuje na
terenach, na których są nieliczne zakłady przemysłowe oraz na terenach rolniczych
pasa północnego i wschodniego Polski. Oto mapa przedstawiająca poziom bezrobocia
w poszczególnych województwach w 2011 roku:
Głównym zadaniem socjologii jest badanie procesów kształtowania się społecznej
przestrzeni bezrobocia. Socjologowie są zainteresowani poznawaniem systemów
wartości działań i struktur powstających w społeczeństwie pod wpływem bodźca,
jakim jest masowe bezrobocie oraz śledzeniem skutków, jakie bezrobocie niesie dla
jednostek i zbiorowości. W szczególności socjologów interesują: a) demograficznospołeczna struktura bezrobotnych i jej przemiany w czasie ( zwykle w opisach tej
struktury bierze się pod uwagę takie cechy jak wiek, płeć, wykształcenie stan rodziny,
zawód, miejsce zamieszkania, staż pracy, czas pozostawania w roli bezrobotnego); b)
postawy i wzory zachowania bezrobotnych, ich potrzeby i warunki życia; c) wpływ
bezrobocia na funkcjonowanie rodziny i osobowość jej członków; d) skutki bezrobocia
dla społeczności lokalnej i lokalnego rynku pracy; kwestie regionalnego
zróżnicowania stopy i typów bezrobocia; e) funkcjonowanie instytucji obsługi
bezrobocia (urzędy i biura pracy) oraz szerszej sieci instytucji zaangażowanych w
świadczenie pomocy bezrobotnym; treść, zakres i skuteczność instytucjonalnych
programów przeciwdziałania bezrobociu; f) sposoby definiowania i wartościowania
bezrobocia w społeczeństwie, wśród różnych grup społecznych, kształtowanie się i
treść stereotypów bezrobocia i bezrobotnych wśród pracodawców, pracowników,
organizacji związkowych i politycznych; g) koszty i konsekwencje bezrobocia w
makroskali społecznej, w tym konsekwencje bezrobocia dla systemu edukacyjnego
kraju, polityki socjalnej i gospodarczej rządu.5
Bezrobocie pociąga duże koszty gospodarcze i społeczne, które muszą być
uwzględniane w polityce społeczno-gospodarczej. Poprzez bezrobocie ludzie zdolni
do pracy i chcący pracować muszą korzystać z pomocy społecznej, przez co obciążony
jest budżet państwa. Długookresowe bezrobocie niesie wiele społecznych i
ekonomicznych następstw i zagrożeń, jakimi są koszty materialne i ludzkie, zjawiska o
charakterze patologicznym.
Aktywna polityka promowania zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu powinna
realizować trzy ważne zasady jakimi są: a) pierwszeństwo pracy nad bezrobociem
(pierwszeństwo każdej pracy tzn. stałej, czasowej, w pełnym i niepełnym wymiarze
czasu pracy); b) pierwszeństwo dochodu z pracy nad zasiłkiem; c) pierwszeństwo
szkolenia nad bezrobociem. Aby móc w pełni zrealizować wyżej wymienione zasady
należy zastąpić politykę przeciwdziałania skutkom bezrobocia- walką z przyczynami i
czynnikami wywołującymi bezrobocie, co wiąże się z pierwszeństwem tworzenia
nowych miejsc pracy.
Zasadnicze znaczenie w walce z bezrobociem mają działania na ośmiu
współzależnych płaszczyznach: 1) pobudzanie procesów gospodarczych przez
nieinflacyjny wzrost popytu efektywnego; 2) lepsze wykorzystanie zdolności
wytwórczych przemysłu i rolnictwa dla produkcji towarów akceptowanych przez
rynek i na eksport; 3) stymulowanie inwestycji; 4) optymalna polityka współpracy
gospodarczej z zagranicą i zwiększenie konkurencyjności polskich produktów; 5)
5
Borkowski Tadeusz, Marcinkowski Aleksander; Socjologia bezrobocia; Interart Warszawa 1996; str. 29
stworzenie programu budownictwa mieszkaniowego; 6) stymulowanie rozwoju
małych przedsiębiorstw i zatrudnienia na własny rynek (rozwój rzemiosła); 7)
racjonalna ochrona istniejących miejsc pracy; 8) wzrost zatrudnienia poprzez
zmniejszenie jego opodatkowania.6
Polityka społeczno-gospodarcza dąży do zapobiegania tworzenia się bezrobocia
długotrwałego, które w przeciwieństwie do bezrobocia krótkotrwałego ma wyłącznie
negatywne konsekwencje zarówno ekonomiczne, społeczne i moralne. Aby można
było pomniejszyć liczbę osób długotrwałe bezrobotnych należy spełnić takie warunki
jak: stworzyć wystarczającą liczbę miejsc pracy, osoby poszukujące pracy muszą być
w wieku zdolności do pracy (najlepszy wiek to 18-44 lata), bezrobotni powinni mieć
odpowiednie przygotowanie zawodowe, dla tych którzy go nie mają Urząd Pracy
powinien zorganizować ich przeszkolenie i przekwalifikowanie, Urząd Pracy oraz
Ośrodki Pomocy Społecznej powinny pomagać interesantom w znalezieniu pracy,
bezrobotni powinni wykazywać chęć odnalezienia pracy, intensywnie jej poszukiwać
oraz brać czynny udział we wszelkich szkoleniach, przekwalifikowaniach, oferowane
wynagrodzenie pracy powinno przynosić większy dochód od zasiłku.
Jednym z największych problemów społecznych, moralnych i ekonomicznych w
Polsce jest bezrobocie młodzieży. Bezrobocie to powoduje marginalizację społeczną,
frustrację i może rodzić wszelkie patologie społeczne o niepożądanych skutkach
społecznych dzisiaj i w przyszłości. Aby ograniczyć to zjawisko należy unowocześnić
polski system edukacji zawodowej oraz lepiej dostosować struktury i treści kształcenia
do bieżących i przyszłych potrzeb gospodarki i stworzyć nowe miejsca pracy, dzięki
którym wykształcone roczniki młodych ludzi, które wychodzą na rynek pracy będą
mogły ją znaleźć. Głównym powodem tak wysokiej stopy bezrobocia młodzieży jest
oderwanie struktur kształcenia od struktur popytu na pracę. Stopa bezrobocia
młodzieży jest znacznie wyższa niż ogólna, co może być spowodowane między
innymi tym, że młodzież wchodzi na rynek pracy po raz pierwszy, a dorośli już
pracują, jedynie zmieniają pracę, w latach 1998-2001 zlikwidowano ponad 1,2 mln
miejsc pracy, co ma skutki również w teraźniejszości przez co szanse znalezienia
pracy są więc bardzo ograniczone, szanse znalezienia pracy w dużej mierze zależą od
przygotowania praktycznego, a młodzież głownie posiada wiedzę teoretyczną.
Próbami ograniczenia bezrobocia była emigracja w celu poszukiwania pracy, dzięki
której malał nadmiar rąk do pracy. Następnie dzięki utworzeniu Funduszu Pracy wiele
osób zostało zatrudnionych do robót publicznych. Aby ograniczyć bezrobocie wśród
młodzieży utworzono instytucje pod nazwą Stowarzyszenie Opieki nad
6
Kabaj Mieczysław; Strategie i programy przeciwdziałania bezrobociu; Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR
Warszawa 2004
Niezatrudnioną Młodzieżą, które organizowało obozy pracy, dzięki którym młodzi
ludzie przechodzili szkolenia zawodowe.
Bezrobocie ma również duży wpływ na więź rodzinną. Oznaki pogorszenia się
stosunków zarobkowych wywołują zacieśnienie więzi rodzinnych. Okazuje się, że im
gorsza sytuacja materialna, tym więź rodzinna jest silniejsza. Bezrobotni otrzymują
wsparcie psychiczne od innych członków rodziny. Starsze dzieci wykazują chęć do
pomocy, poczucie odpowiedzialności, zamiary wcześniejszego podjęcia pracy. Gdy po
utracie pracy osoby w rodzinie długo nie mogą znaleźć nowego źródła utrzymania, a
jakiekolwiek oszczędności się skończą zaciągają pożyczki głównie od krewnych.
Często również otrzymują pomoc w naturze, tzn. żywność, odzież. Pomoc uzyskują
również rodziny od różnych stowarzyszeń prywatnych, dobroczynnych, religijnych.
Rodzinny bezrobotne mogą również korzystać z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy
Społecznej. Długotrwałe, bezskuteczne poszukiwanie pracy prowadzi do zupełnego
zobojętnienia, pogrążenia się w zabójczej atmosferze beznadziejności, która panuje w
domu. Bezrobotny traci swą pozycję w małżeństwie i rodzinie, obniża się jego
autorytet w oczach współmałżonka i dzieci. Źle zaczynają się układać stosunki rodzice
– dzieci, ponieważ rodzice nie mogą zaspokoić oczekiwań konsumpcyjnych
potomstwa. Jak się okazuje dzieci rodzin bezrobotnych mają utrudnione kształtowanie
umiejętności samorealizacyjnych, rozbudzanie zainteresowań, kształtowanie
pozytywnego systemu wartości, wzorów i norm postępowania.
Jak się okazuje bezrobocie może mieć dwie hipotezy: bezrobocie powoduje spadek
dochodów bieżących, co prowadzi do obniżenia poziomu i zmiany struktury
konsumpcji. Jeżeli ten stan przedłuża się, to powstaje sytuacja ubóstwa. Duga hipoteza
to: bezrobocie nie wywołuje drastycznego spadku dochodów i poziomu życia,
ponieważ zwiększa aktywność i zaradność w poszukiwaniu dodatkowych źródeł
zarobków. Zasiłek oraz praca dorywcza pozwalają na utrzymanie dotychczasowego
poziomu życia.
Bezrobocie jest ogromnym ciężarem dla całej gospodarki kraju, ponieważ pociąga za
sobą wykorzystywanie finansów publicznych na zasiłki i inne świadczenia socjalne
oraz na programy przeciwdziałania bezrobociu. Bezrobotni nie płacą podatków
dochodowych, składek na ubezpieczenie społeczne, przez co powodują zmniejszenie
dochodów budżetowych państwa. Młodzi, wykształceni ludzie muszą emigrować w
celu znalezienia pracy.
Koszty i skutki bezrobocia można podzielić na koszty bezpośrednie, koszty pośrednie,
pozytywne aspekty społeczno-ekonomiczne, negatywne skutki społecznopsychologiczne i moralne. Koszty bezpośrednie to wydatki z funduszu pracy, pomocy
społecznej. Koszty te odczuwa całe społeczeństwo, ponieważ wiążą się z ponoszonymi
przezeń dużymi kosztami świadczeń socjalnych, ograniczeniem dochodów z podatków
i składek ubezpieczeniowych, rozszerzaniem zjawisk patologicznych, wzrostem
napięć społecznych. Koszty pośrednie to ulgi i zwolnienia fiskalne w rejonach
zagrożonych bezrobociem, luka czynników wytwórczych, koszty związane z
ewentualnym zatrudnieniem w szarej strefie gospodarki. Do pozytywnych aspektów
społeczno- ekonomicznych możemy zaliczyć zmiany postaw wobec pracy,
racjonalizacje zatrudnienia, wspomaganie procesów restrukturyzacji, racjonalizacje
wyboru kwalifikacji i zawodu. Natomiast negatywne skutki społeczno-psychologiczne
i moralne to pogorszenie standardu życia, zagrożenie egzystencji, zagrożenia w sferze
psychologicznej człowieka.
Jak się okazuje bezrobocie ma nie tylko negatywne skutki. Do pozytywnych skutków
bezrobocia możemy zaliczyć między innymi: wzrost poziomu wykształcenia i
kwalifikacji zawodowych w celu znalezienia pracy; wzrost motywacji pracowników
do bardziej solidnej i efektywnej pracy.
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)