Behawiorystów koncepcja wolności i godności

Porusza takie kwestie jak: koncepcja wolności, koncepcja godności.

J.Kozielecki - Koncepcje psychologiczne człowieka
Behawiorystów koncepcja wolności i godności
Literatura dotycząca wolności i godności jest olbrzy­mia; problemem tym zajmowali się filozofowie, ety­cy, pedagogowie i psychoanalitycy. Wiele odkryw­czych twierdzeń na ten temat można na przykład znaleźć w pracach Fromma. Jednak wielu uczonych i publicystów, zajmujących się wolnością i godnością ulegało licznym złudzeniom, które są nie do przy­jęcia dla behawiorysty. Dwa spośród nich są przed­miotem krytyki Skinnera.
Po pierwsze, w wielu pracach filozoficznych, czy pedagogicznych można spotkać się z twierdzeniem, że wolność i godność człowieka są pewnymi cechami jego osobowości lub stanami umysłu; lu­dzie prawdziwie wolni mają poczucie swobody i nie­zależności. Według Skinnera takie poglądy unie­możliwiają naukowe badania tego problemu. Chociaż wolności i godności może towarzyszyć pewne prze­życie świadome, to jednak nie ono jest sprawą istotną. Według behawiorystów - wolność i godność nie są bowiem stanami wewnętrznymi, lecz cechami zewnętrznego zachowania i można je definiować w terminach wzmocnień pozytywnych i negatyw­nych. To nie badanie przeżyć jednostki, ale ekspe­rymentalna analiza relacji istniejących między śro­dowiskiem a reakcjami instrumentalnymi, pozwoli sformułować sensowne hipotezy o wolności i god­ności.
Drugie złudzenie jest jeszcze bardziej niebezpiecz­ne. Niejednokrotnie wygłasza się gołosłowne poglą­dy, że wolność i godność autonomicznego człowieka wiąże się z brakiem jakiejkolwiek kon­troli zewnętrznej. Być wolnym oznacza „wziąć swoje losy całkowicie we własne ręce” czy „umieć samodzielnie kształtować swoje własne «ja»”, Wolność i godność człowieka nie może jednak polegać na braku wszelkiego sterowania. Ludzie są zależni od środowiska fizycznego i społecznego, które na nich wywiera przemożny wpływ. „Sterowanie ludzkim zachowaniem jest nie tylko możliwe, jest ono koniecznością.” Problem nie po­lega na tym, aby uwolnić człowieka od wszelkiej kontroli, lecz na tym, aby uwolnić go od kontroli, która wywołuje zagrożenia, reakcje lękowe i agresję.
Dopiero odrzucenie tych złudzeń pozwala - zda­niem Skinnera - racjonalnie spojrzeć na stare problemy wolności i godności. Ale jak zwracają uwagę krytycy behawioryzmu, takie spojrzenie jest bardzo niebezpieczne; powoduje ono, że wolność i godność stają się iluzją.
Koncep­cja wolności
Zgodnie z nią wolność zależy od tego, czy w otoczeniu człowieka znajdują się awer­syjne i niepożądane bodźce zewnętrzne. Są one dwo­jakiego rodzaju. Bodźce na­turalne, takie jak epidemie, powodzie, wysokie i niskie temperatury czy zagrożenia fizyczne. Dru­gim rodzajem podniet tego typu są bodźce celowo zaprogramowane przez ludzi po to, aby wyelimino­wać aspołeczne zachowanie, nazywamy je wzmocnie­niami negatywnymi.

(…)

… nie zawsze atakują bodźce awersyjne, rów­nie często ich unikają. Jak stwierdziłem w poprzednim rozdziale, uczniowie opuszczają szkołę, w której kara jest podstawowym narzędziem wychowawczym; pracownicy unikają instytucji, w której dominują bodźce awersyjne.
Wyniki walki o tak rozumianą wolność nie są zbyt pocieszające. Z jednej strony udało się człowie­kowi uwolnić od wielu zdarzeń niepożądanych, z drugiej strony…
…, które można nazwać bodźcami moralnymi; chodzi tu przede wszystkim o takie bodźce, jak uznanie i podziw. Jeśli nauczyciel, który opracował nowe metody nauczania i lekarz, który ocalił życie pacjenta, zy­skują uznanie społeczne, to fakt ten świadczy o war­tości ich osiągnięć; jest on „wskaźnikiem” godności. O ile wolność była rozumiana jako uwolnienie za­chowań człowieka od czegoś (to znaczy wzmocnień negatywnych…
… ­Exupery'ego. Rozwój techniki i nauki w wielu przy­padkach redukuje wartość zachowania człowieka, a przynajmniej nie pozwala jej się ujawnić.
We współczesnych czasach między tak rozumianą wolnością a godnością powstaje często konflikt, który jest trudny do rozwiązania. Walcząc o wolność ludzie eliminują ze środowiska bodźce awersyjne, takie wykonywania działań, w któ­rych człowiek mógłby zyskać uznanie…
... zobacz całą notatkę