Aprioryzm umiarkowany - wykład

A prioryzm umiarkowany Umiarkowany aprioryzm utrzymuje, że istnieją uprawnione twierdzenia a pri o ri, nie będące twierdzeniami analitycznymi . Takie twier­dzenia, które nie są twierdzeniami analitycznymi, nazywa się twierdze­niami syntetycznymi (zdaniami syntetycznymi, s ą dami synte­tycznymi) . Twierdzenie jakieś jest syntetyczne, gdy nie ogranicza się tylko do wyłuszczenia sensu zawartych w nim terminów, gdy nie jest tylko definicją (w y raźną lub uwikłaną), ustalającą sens pewnych terminów ani też logicznym nastę p stwem takiej definicji, ale jest twierdzeniem rzeczowym, które m o głoby zostać przez doświadczenie potwierdzone lub obalone (przykład: Twierdzenie, że pierwszy cesarz Francuzów był niskiego wzro­stu, jest twierdzeniem syntetycznym, ponieważ nie wynika z definicji zawartych w nim wyrazów. Natomiast twierdzenie, że pierwszy cesarz Francuzów był monarchą, jest twierdzeniem analitycznym, wynika bowiem z definicji terminu cesarz).
Większość twierdzeń syntetycznych opiera się na doświad­czeniu . Sporne jest tylko, czy wszystkie bez wyjątku twierdzenia synte­tyczne muszą czerpać swe uzasadnienie z doświadczenia, czy też może istnieją uprawnione sądy syntetyczne, które nie czerpią swego uprawnie­nia z doświadczenia, czyli są sądami a priori . To właśnie pytanie jest nowoczesną postacią zagadnienia empiryzmu i aprioryzmu. Empiryzm przeczy temu, umiarkowany aprioryzm natomiast utrzymuje, że istnieją uprawnione twierdzenia syntetyczne a pri o ri .
Dla zilustrowania sposobu, w jaki umiarkowany aprioryzm uzasadnia swą tezę, weźmy na przykład twierdzenie geometryczne głoszące, że suma dwu boków trójkąta jest większa niż bok trzeci. Według apriorysty nie jest to twierdzenie analityczne, nie wynika bowiem z definicji trójkąta i jego boków. Niemniej, zdaniem apriorysty, można się upewnić o prawdziwo­ści tego twierdzenia, nie uciekając się do doświadczenia: wystarczy sobie tylko w fantazji wyobrazić jakiś odcinek, mogący służyć za podstawę trójkąta i wychodzące z jego końców dwa odcinki, które razem wzięte co najwyżej pokrywają tę podstawę lub nawet nie wystarczają do jej pokry­cia. Wysiłek fantazji, na który się tu zdobyliśmy, pozwolił nam więc wykryć pewną prawidłowość ogólną, a nie tylko fakt jednostkowy, że w danym trójkącie suma dwóch boków jest większa niż bok trzeci, fakt, do którego wykrycia wystarczyłoby zwykłe spostrzeżenie. Tę władzę, pozwalającą nam w unaocznianych przedmiotach wynajdować prawidłowości ogól­ne, nazywali niektórzy czystą wyobraźnią (Kant), wglądem w istotę rzeczy (Husserl) itp.
... zobacz całą notatkę