STANISŁAW WYSPIAŃSKI WYZWOLENIE Oprac. Aniela Łempicka BN I / 200
WSTĘP NOWY TEATR WYZWOLENIA (BITWA O SZTUKĘ. SCENARIUSZ UTWORU) Wyzwolenie - dramat niezwykle skomplikowany. Przedmiot utworu obejmuje zespół spraw wzajemnie od siebie zależnych, pozostają one w takim układzie, by mogła się sprawdzić zapowiedz tytułu - dokonać się 3 różne wyzwolenia:
Wyzwolenie Polski z niewoli politycznej Wyzwolenie narodu z bezwładu ducha i woli Wyzwolenie sztuki Do tej listy dołączyć można także wyzwolenie poety - bohatera dramatu. W zamyśle autorskim każde z tych wyzwoleń jest ogromnie ważne, ważna jest też kolejność, w jakiej mogą one zostać dokonane. Wyzwolenie Polski, w tym układzie, stanowi zadanie ostateczne. By mogło ono się dokonać naród najpierw musi wyzwolić się ze stanu inercji woli i umysłu. Misję wyzwolenia podejmuje Konrad , który ma stoczyć walkę o dusze i umysły Polaków. Przystępuje do tego zadania rozporządzając podwójną siłą - prawdą i sztuką. Misji Konrada zagraża jednak niebezpieczeństwo ze strony sztuki, gdyż ona sama potrzebuje wyzwolenia (podlega, bowiem niewoli kłamstwa). Z tego powodu nikt sztuki nie bierze na serio i dopóki ten stan będzie trwał, prawda Konrada nie dotrze do słuchaczy. Sprawa sztuki wysuwa się zatem na plan pierwszy, stając się kluczową sprawą dramatu. Od niej powinien rozpocząć się proces wyzwolenia. Wątek sztuki organizuje cały utwór, powodzenie misji Konrada zależy od tego, czy wygra on walkę o sztukę. W dramacie współistnieją ze sobą sztuka romantyczna i ówczesna. Z polskiej tradycji romantycznej wywodzi się wieszczy charakter utworu i główna postać - Konrad. Dramat ma też związek z okolicznościami przyjęcia Wesela przez krakowską i galicyjską publiczność. W Wyspiańskim zobaczono następcę trójki wieszczów i po premierze Wesela wręczono mu wieniec z cyfrą 44 jako wezwanie, by misję poetów romantycznych przejął w swoje ręce. W Wyzwoleniu Wyspiański zdecydował się wystąpić przed publicznością w nowej roli wieszcza. To przedsięwzięcie tłumaczy wiele innowacji Wyzwolenia : całkowite obnażenie sceny (scena jest całkowicie pusta, nieprzygotowana do żadnego przedstawienia). Pierwsza scena dzieje się na deskach teatru krakowskiego (teatr w teatrze), wśród ludzi zawodowo z teatrem związanych. Na nagą sceną wchodzi Konrad z Dziadó w - wieszcz, na którego publiczność czeka. Toczy rozmowę z reżyserem i aktorami, dzięki temu w Konradzie rozpoznajemy współczesnego dramaturga (pytanie: kim więc jest bohater: postacią Mickiewiczowskiego dramatu czy postacią współczesną - Wyspiańskim?) Konrad w Wyzwoleniu to maska, kryjąca autora przed oczami publiczności.
(…)
…, z powodu której wziął na siebie trud misji wieszczej. Widowisko Polski współczesnej jest prawdą i aktualnie dziejącą się rzeczywistością. Aktorzy są mediami tej współczesności, stanowią jej część, są współczesnymi Polakami. W finale pierwszego aktu pojawia się spiżowa postać, jeszcze nie rozpoznana - Geniusz. Drugi akt dzieje się na tej samej scenie krakowskiego teatru (przebiega na niej cały seans…
… z Geniuszem).
Akt II ma trójczłonowy charakter:
1 część - unicestwienie Masek
2 - wypełnia modlitwa
3 - najpierw wizja izby, jakby dom Konrada, a w nim niewiasty pochylone nad kolebką; potem zjawia się Hestia - bogini ziemi, strażniczka ogniska domowego. Są to wartości, w imieniu których działa Konrad. Świętość rodziny, domu to także wspólnota narodu i ojczyzny. Hestia trzyma pochodnię, jej symbolika w dramacie jest wieloznaczna. Ogień to siła ambiwalentna - świeci i zarazem spala. Pochodnia jest też symbolem DUSZY WOLNEJ. Wolność jest świadomością i ta świadomość każe Konradowi podjąć jego posłanniczy czyn. Akt III:
Polską współczesną włada Geniusz, poznajemy jego udział w życiu narodowym, jego program, działanie jego magii. Kulminacyjny moment - Geniusz wiedzie zebranych w czeluść grobów, na zatracenie. Wtedy wbiega na scenę Konrad z pochodnią życia i rozpoczyna walkę o rząd dusz. Demaskuje szaleństwo Geniusza. Chór zgromadzonych skupia się wokół Konrada i odpędza Geniusza, parafrazą zaklęcia z Dziadów. W walce dwu postaw, dwu ideologii zwyciężył Konrad.
Finał całego widowiska jest prowokacją. Konrad odniósł zwycięstwo i teraz sztuka powinna stać się inicjacją życia a prawda artystyczna…
…”). W dramacie pojawiają się Erynie - boginie zemsty (kara za wyklęcie poezji, która go zrodziła). Wyspiański porównuje Konrada z Edypem, rozwiązującym Sfinksowe zagadki, któremu grozi ten sam los: „zginie jak Edyp”. Konrad jest także Prometeuszem. Wszystkie te postaci łączy fakt, iż spełnienie przez nich najszczytniejszego obowiązku pociąga za sobą tragiczne dla nich konsekwencje. Wyspiański odwraca motyw kary…
… i rozkładu narodu. Ich uczestnictwo w przedstawieniu jest dowodem na to, że w Polsce się nic nie zmieniło, czasy saskie trwają nadal. Karmazyn i Hołysz obrazują Polskę współczesną w jej syntezie społecznej.
Na syntezę polityczną złożyły się scena 2 i 3, prezentują ją dwie konkurencyjne orientacje polityczne: ugodowców-stańczyków i patriotów-demokratów. W Wyzwoleniu (wcześniej też w Weselu) Wyspiański wznawia sąd nad obozem ugody - Stańczykami, jego reprezentantem jest Prezes. Kaznodzieja stanowi model religijno-patriotycznej egzaltacji czasów niewoli. Wiara w Boga i wiar w Polskę wspierają się tu wzajemnie: Polska pozyskuje w Bogu potężnego gwaranta jej sprawy, natomiast Bóg w Polakach tym żarliwsze przywiązanie wiernych. Kaznodzieja głosi, że Bóg da swoim wiernym Polskę w nagrodę za ich cierpienie…
… racji moralnego porządku świata (dobra lub zła). Wyspiański zatem wpisuje historię w wyższy porządek moralny. Wyspiański usunął wróżebny epilog z dramatu, co wnosi istotne zmiany w wymowie dramatu. Epilog bowiem rozstrzygał takie sprawy dramatu jak:
poręczał naukę o tożsamości sztuki i życia
dawał świadectwo solidarności autora z Konradem
wyrażał wiarę autora w przyszłe wyzwolenie narodu i zwycięstwo…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)