Wybór optymalnej metody produkcji i postęp techniczny w długim okresie czasu
1. Substytucje pracy ludzkiej i kapitału
Praca ludzka jest jednym z najważniejszych czynników produkcji. Jej wpływ na efekty produkcyjne jest bardzo duży, często decydujący. Ponad to jest ona specyficznym czynnikiem produkcji, wyraźnie odróżniającym się od wszystkich innych, gdyż źródłem pracy jesteśmy my, ludzie. W ekonomii powszechnie jest stosowany podział czynników produkcji na pracę ludzką, kapitał i ziemię. Ta klasyfikacja była prezentowana na pierwszym wykładzie. W większości branż (poza rolnictwem i przemysłem wydobywczym i surowcowym) decydujący wpływ na efekty produkcji mają dwa pierwsze rodzaje czynników produkcji, czyli praca żywa i kapitał.
Na podstawie obserwacji praktyki możemy stwierdzić, że praca żywa i kapitał są w pewnym zakresie substytucyjne, tzn. aby osiągnąć dany produkt można zastosować pracę żywą i kapitał w różnych proporcjach. Regułą jest, że jeżeli zwiększymy ilość kapitału (pod tym pojęciem kryje się głównie produkcyjny majątek trwały, czyli środki pracy - maszyny i urządzenia), to możemy zmniejszyć ilość pracy ludzkiej, która jest niezbędna do otrzymania danej wielkości produkcji.
Zakres substytucji istotnie zależy od okresu analizy. Ogólnie można stwierdzić, że im jest on dłuższy w tym większym zakresie wspomniane czynniki produkcji są w stosunku do siebie substytucyjne. W analizie krótkookresowej, kiedy np. środki pracy są stałym czynnikiem produkcji, ilość pracy ludzkiej jaka jest niezbędna do ich obsługi jest określona przez normy techniczne. Przy danej maszynie może pracować tylko ściśle określona ilość pracowników. Wtedy możemy wręcz stwierdzić, że kapitał i praca ludzka nie są substytucyjne.
Gdy prowadzimy analizę krótkookresową w trakcie której środki pracy są zmiennym czynnikiem produkcji, to wtedy możemy już mówić np. o substytucji maszyn i ludzi, gdyż daną wielkość produkcji możemy osiągnąć instalując więcej maszyn i zatrudniając mniej pracowników albo odwrotnie. Stół można wyprodukować przy pomocy tylko siekierki, albo siekierki i piły ręcznej, albo siekierki, piły ręcznej i habla, itp. Oczywiste jest, że im mniej narzędzi będzie miał stolarz tym więcej będzie musiał on włożyć własnej pracy aby stworzyć stół. Maszyny zazwyczaj zwiększają możliwości produkcyjne człowieka, dlatego im więcej ich stosujemy im są one doskonalsze, tym mniej musimy włożyć własnej pracy.
Nie jest prawdą, że zastępowanie pracy ludzkiej pracą maszyn jest zawsze z ekonomicznego punktu widzenia opłacalne. Jak łatwo można się domyśleć, zależy to nie tylko od wydajności tych czynników produkcji ale również od ich cen.
Zakres substytucji pracy ludzkiej i kapitału rośnie wraz z wydłużaniem okresu analizy, gdyż w takim okresie czasu przedsiębiorca dysponuje większą ilością alternatyw połączenia tych dwóch czynników produkcji. Dlatego prezentację zagadnienia wyboru optymalnej metody produkcji umieściliśmy w analizie długookresowej, chociaż można ją również prezentować w analizie krótkookresowej.
(…)
…. W ten sposób zbiór sprawnych metod produkcji, którymi będziemy zajmowali się w dalszej analizie ograniczy się do tych metod, które leżą na wskazanej na rys. 1 krzywej.
Uporządkowany zbiór sprawnych metod produkcji, znanych w danym okresie czasu, niezbędnych do otrzymania produkcji o danej wielkości, będziemy nazywali izokwantą produkcji.
W teorii ekonomii przyjmuje się, że typowy wygląd izokwanty produkcji…
… (czyli bez pracy ludzkiej) albo tylko za pomocą pracy ludzkiej (całkowicie bez kapitału, czyli np. bez jakichkolwiek narzędzi). Dlatego w dalszej analizie ograniczymy się do opisanego wyglądu izokwanty produkcji.
Konstrukcja logiczna pojęcia izokwanty produkcji jest identyczna jak krzywej obojętności. Wtedy mówiliśmy o koszykach dóbr, które przynoszą konsumentowi taką samą użyteczność. Teraz analizujemy metody produkcji, które pozwalają przedsiębiorcy uzyskać tą samą wielkość produkcji.
Jeżeli poprzednio ustaliliśmy, że dla każdej wielkości użyteczności możemy narysować odpowiadającą mu krzywą obojętności, to możemy uczynić i teraz. Procedurę wykreślania izokwant produkcji dla przykładowych wielkości produkcji ilustruje rys. 2. Są na nim przedstawione trzy izokwanty produkcji, określone dla trzech…
…), tak aby produkcja pozostała na poprzednim poziomie. Krańcowa stopa substytucji mierzy nachylenie izokwanty produkcji, czyli matematycznie ujmując możemy powiedzieć, że krańcowa stopa substytucji to pochodna izokwanty produkcji.
Wprowadźmy następne pojęcia. Krańcową wydajnością pracy będziemy nazywali miernik, który pokazuje o ile wzrośnie wielkość produkcji, gdy zwiększymy nakład pracy ludzkiej o jednostkę. Możemy…
… i opisany przebieg tej funkcji możemy określić wykorzystując pojęcie pochodnej izokwanty. Po pierwsze, musi być ona malejąca, czyli: i po drugie, musi to być funkcja coraz wolniej malejąca (wypukła w stronę początku układu współrzędnych), co wymaga aby:. Możemy też stwierdzić, że krańcowa stopa substytucji pracy i kapitału musi być malejąca wraz ze wzrostem ilości kapitału. Warunek, że izokwanta…
… jest taki jak na rys. 1. Jest to krzywa przypominająca hiperbolę asymptotyczną do obu osi. Gdyby przecinała ona oś układu współrzędnych to oznaczałoby, że dany produkt możemy otrzymać bez zaangażowania jednego z czynników produkcji. Gdy mówimy o tak ważnych czynnikach produkcji jak praca ludzka i kapitał, to w większości przypadków trzeba uznać za mało realne wyprodukowanie jakiegoś dóbra tylko za pomocą kapitału…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)