Wulkany
Co to jest wulkan?
Wulkan to po prostu otwór w Ziemi, przez którą ognista mieszanka gazów, pary wodnej, popiołu, bryłek półpłynnej skały zwanej lawą, wyrzucana jest do atmosfery. Wulkaniczne popioły, opadające po wybuchu, narastają się i twardnieją, tworząc lekką, szarą skałę. Tak po milionach lat z produktów erupcji powstały wulkaniczne góry. Są one często wysokie, mają kształt stożka z kraterem na szczycie. Wiele wulkanów znajduje się pod powierzchnią morza.
Niektóre wulkany są bardzo młode. W lutym 1943 r. Nowy wulkan narodził się w Meksyku. Pewnego dnia na polu kukurydzy zauważono małą szczelinę. W ciągu 24 godzin zmieniła się ona w szeroką na 25 metrów rozpadlinę, przypominającą kocioł z popiołem i rozpaloną czerwoności skałą. Wkrótce wylewająca się lawa utworzyła 10- metrowy pagórek. Po dziewięciu latach wulkan, znany dziś pod nazwą Paricutin, osiągnął ostatecznie wysokość 405 metrów.
Podwodne wulkany dają niekiedy początek wyspom. W 1963 r. Na przykład eksplodował nagle podwodny wulkan u południowych wybrzeży Islandii. Chmury pary i dymu wypełniły powietrze. Nowa wyspa narodziła się z lawy, która wypłynęła z krateru wulkanu. Nosi nazwę Surtsey, od Surtr - imienia staronorweskiego boga ognia. Erupcja wygasła po trzech latach, a wyspa osiągnęła powierzchnię 1,9 km.
Ogień z głębin
Wulkany występują w słabszych miejscach skorupy ziemskiej. Ziemię otacza twarda zewnętrzna powłoka zwana litosferą. Łączy ona w sobie skorupę i stałą warstwę górnego płaszcza. Litosfera dzieli się na rozległe, sztywne bloki, zwane płytami.
Te płyty znajdują się w nieustannym ruchu, napędzane przez siły drzemiące w głębi Ziemi. W pewnych miejscach ten ruch powoduje powstawanie grzbietów, w innych płyty zagłębiając się w głębokie rowy, zsuwają się z powrotem w głąb Ziemi- zjawisko zwane subdukacją. Czasem przesuwające się płyty zderzają się, czasem rozsuwają- widoczne to jest na ich krawędziach. We wszystkich takich miejscach istnieją warunki sprzyjające powstawaniu wulkanów. Poniżej skorupy ziemskiej znajduje się warstwa zwana płaszczem. W jej obrębie, poniżej litosfery, na głębokości ponad 100 km. Występuje jeszcze jedną warstwę - astonosfera. Z powodu wysokiej temperatury część występujących tu skał topi się. Ten półpłynny materiał, zawierający także wodę i gazy, zwany magmą, gromadzi się w specjalnych zbiornikach i komorach. Magma jest gęstsza i lżejsza od zewsząd otaczających ją skał, gdy więc jej ciągle przybywa, roztapia większość skał leżących nad nią. Przeciskając się ku powierzchni, magma tworzy kanał, zwany przewodem wulkanicznym. Gazy uwięzione w magmie próbują znaleźć sobie ujście, co powoduje wzrost ciśnienia. Ostatecznie gazy wyciskają magmę poprzez jakieś słabsze miejsca skorupy w postaci lawy.
(…)
… słońca lub zielony kolor księżyca. Z powodu wybuchu i powstałej w jego wyniku olbrzymiej 36- metrowej fali, która obiegła połowę kuli ziemskiej, życie straciło około 40 tysięcy osób. Wulkany pomimo swej grozy i złej sławy nie odstraszają ludzi. Tubylcy nadal osiedlają się w ich pobliżu ze względu na żywność gleb wzbogaconych popiołem wulkanicznym. Badacze i naukowcy docierają do granic dymiących…
… pochodzące od nazwy innego włoskiego wulkanu. W przeciwieństwie do deszczu drobnych odłamków skał, które nie opadają zbyt daleko, podczas erupcji typu Vulcano wyrzucane są zestalone bloki lawy na odległość kilku metrów. Lawa jest bardziej lepka, co utrudnia ucieczkę gazów. Narastające ciśnienie gazów sprawia, że są rzadsze, ale gwałtowniejsze.
Najgroźniejsze wybuchy to erupcje typu Pliniusz (lub Wezuwiusz). Najsłynniejszym takim zdarzeniem w historii był wybuch Wezuwiusza w 79 r., w południowych Włoszech. Zagładzie uległy wówczas dwa miasta - Pompeje i Herculanum. Z 20.000 mieszkańców Pompei zginęło około 10%, pozostali przy życiu dość długo drążyli w popiołach i pumeksie tunele, by dostać się do zasypanych, ale nie naruszonych domów. Natomiast Herculanum zostało pokryte płytami wulkanicznymi, z których utworzył…
…, a niektórzy geolodzy sądzą, że na dnie oceanów zastygła lawa sięga nawet 5 kilometrów w głąb. W Polsce skały wulkaniczne najliczniej występują na Dolnym Śląsku. Są to przede wszystkim skały bazaltowe. Ich odsłonięte zgrupowania możemy oglądać na przykład na zachód od Wrocławia. Tworzą najczęściej pionowe kominy lub samotnie górujące nad okolicą wzniesienia. Bazaltowa jest Wilcza góra w Złotoryi i Góra…
…, iż, być może, już nigdy się nie obudzi. Dokonany opis tragedii znajdujemy w liście Pliniusza Młodszego. Pliniusz informuje w nim o śmierci swojego wuja, który był dowódca floty stacjonującej 25 kilometrów od Wezewiusza i pospieszył na ratunek bezradnym mieszkańcom. W bliższych nam czasach największym wybuchem wulkanu była erupcja Krakatau, położonego na małej wyspie pomiędzy Sumatrą a Jawą. Krakatau obudził się w 1883 roku po 199…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)