Transakcja wojny chocimskiej Wacław Potocki (1621 - 1696) był najpłodniejszym poetą doby baroku. Pozostawiło po sobie ok. 300 tys. wersów rozpisanych pod względem tematycznym na rozmaite utwory (do dziś nie udało się wydać jego całej spuścizny literackiej). W bogatej twórczości epickiej, moralistycznej i satyrycznej na uwagę zasługują zbiory: „Ogród nie plewiony” oraz „Moralia” inspirowane „Adagiami” Erazma. Potocki należał do grona najwybitniejszych twórców nurtu sarmackiego (obok W. Kochowskiego i J. Ch. Paska), co zaświadcza wybitny epos heroiczny „Transakcja wojny chocimskiej”. Podzielony na dziesięć pieśni tekst stanowi poetycką parafrazę diariusza Jakóba Sobieskiego, w którym magnat opisał batalię pod Chocimiem 1621 roku. Potocki, w przeciwieństwie do pierwowzoru, z jednej strony ubarwia epizody bitewne konfliktu polsko - tureckiego, z drugiej natomiast wprowadza liczne dygresje odnoszące się do sytuacji polityczno - społeczno - obyczajowej czasów sobie współczesnych (pierwsza redakcja poematu powstała w r. 1670). Streszczenie gdzie Osman, cesarz turecki, wszytkie państw swoich z Afryki, z Azyi i z Europy na Polaki zgromadziwszy siły, za łaską Najwyższego Pana, roztropnością czułych i opatrznych wodzów a dzielnością rycerstwa polskiego spadł z imprezy swojej i straciwszy sto tysięcy ludzi, część w polu, część do naszych szturmując, część własnych broniąc obozów, starego z Koroną Polską potwierdziwszy przymierza, in glorius wrócił do Konstantynopola Roku zbawiennego 1621 stanąwszy pod Chocimem dnia trzeciego septemb[ra], odszedł dnia dziesiątego oktob[ra] Z różnych jako manuskryptów i diariuszów, tak z relacyj ludzi starych, którzy tam byli praesentes, zebrana, ale osobliwie z tradycji jaśnie wielmożnego jegomości pana Jakóba Sobieskiego, od stanu rycerskiego w tej ekspedycji komisarza, a potem kasztelana krakowskiego, z łacińskiego na polskie dostatecznie dla nieśmiertelnej narodu polskiego sławy wierszem przetłumaczona Roku Pańskiego 1670, dnia decembra ostatniego. I Wprzód, niźli sarmackiego Marsa krwawe dzieje Potomnym wiekom muza na papier wyleje, Niż durnego Turczyna propozyt szkarady Pisać pocznę w pamiętne Polakom przykłady (Który z nimi zuchwale mir zrzuciwszy stary, Chciał ich przykryć haraczem z Węgry i z Bułgary), Boże! którego nieba, ziemie, morza chwalą, Co tak mdłym piórem, jako władniesz groźną stalą, Co się mścisz nad ostatnim domu tego węgłem, Gdzie kto usty przysięga sercem nieprzysięgłem - Ciebie proszę, abyś to, co ku twojej wdzięce W tym królestwie śmiertelne chcą wspominać ręce, Szczęścić raczył; boć to jest dzieło twej prawice: Hardych tyranów dumy wywracać na nice, Mieszać pysznych i z błotem górne równać myśli Przez tych, którzy swą siłą od Ciebie zawiśli.
(…)
… są „czyszczone” w krwi (nie przez ogień i potop jak w Starym Testamencie). Nie ma już miłości, jest zazdrość i łakomstwo. Nie ma też szczerości. Każdy dba tylko o swoje interesy (prywata), bliźni się nie liczy.
Kiedyś było inaczej (w tzw. ZŁOTYM WIEKU). Miarą wszystkiego była potrzeba. Człowiek nie przesadzał w piciu, jedzeniu i ubiorze. Ziemia dobrowolnie dawała plony. Całą ludzkość jednoczyła miłość a wojna (była znana tylko drapieżnym zwierzętom) stanowiła pojęcie abstrakcyjne. Każdy człek był bratem.
Polacy - choć znają Boga i jego przymierze, to nie potrafią się zgodzić ze sobą. Apostrofa do Boga - Polacy zasłużyli na sprawiedliwą karę za grzechy, z ich serc trzeba wyrzucić zwady i niesnaski. Oby tylko Pan nie zatopił ich w Morzu Czerwonym! (^^) Bóg zaś nasłał na Polaków pogan.
Pochwała cnoty…
… u mnie,
Kto bijąc się z pogany, ciało odda trumnie;
Lecz strach ciężkiej niewoli i tureckich oków
Doda serca w potrzebie i podeprze boków.
CECORA: TO KONIEC! Głód, pragnienie, gorzki dym, błoto, wiatry, zimno, gorąco, pożary - tak 8 dni mężni Polacy trwali. Niemal dotarli do ukochanej ojczyzny! Ale 40 stajań od Dniestru Turcy dopadli i rozgromili tabor. Rycerze rozpierzchli się, wojownicy ginęli, albo dostali…
… roku 1621. Polskę dosięgły okropne burze. Wicher chce ją w jej własnej krwi utopić (wyszukana metaforyka) - nawiązanie do tureckich ataków. Opis wiosny i lata.
Chodkiewicz połączył się z Podczaszym pod wsią Rzepnicą. I tak hetman sunie z Litwą ku Podolu. Łączy się z Lubomirskim, następnie rozdaje urzędy wojskowe. Następnego dnia wojsko ruszyło ku miasteczku Brasze. Nad Dniestrem rozbito obóz, hasłem było słowo: „JEZUS”. Nadeszła noc - hetman nie mógł dobrze spać, bo zbyt wiele wątpliwości kłębiło się w jego głowie.
Poranek - wstaje Jutrzenka (wielość nawiązań mitologicznych). Zgromadzenie senatorów i wojskowych rad w jednym namiocie (tzw. pierwsza konsulta).
Dwunastego dnia wojsko przeprawiło się przez Dniestr. Rycerze tryskają optymizmem. Na proporcach rozwinie się KRZYŻ, POGOŃ i ORZEŁ. Na czele…
… (zostaje on nowym głównodowodzącym). Buława - opowieść o dawnych zwycięstwach Chodkiewicza - pogrom Szwedów (Kircholm), walki z Moskalami. Oby owa buława przyniosła radosną fortunę i dobrą sławę. Pożegnanie z całym rycerstwem. Hetman żył niespełna 70 lat. Jego ciało z Chocimia przewieziono do Kamieńca Podolskiego i następnie do Ostroga. Tu małżonka pochowała swego męża.
VIII
Chodkiewicz umiera (Ś.P.) a Władysław zwołuje panów radnych i oficjalnie oddaje buławę. Początkowo Litwini trochę się opierali, ale królewic powiedział, że i Polska i Litwa są pod taką samą obroną - nie ma, co się obawiać wroga. Modlitwa Lubomirskiego. Chwalebne pienia i prośba o rozum dla dowódcy oraz serce - odwagę i męstwo dla żołnierzy. Prosi o pomoc w walce i ślubuje, że zawsze będzie miał wyryty zakon Pański w sercu. Polacy…
… się czausz turecki (poseł, urzędnik)
Komisarze obu stron ustalą granice państw (szczególnie, jeśli chodzi o tereny sporne gdzie zmagali się Kozacy i Tatarzy)
Król Polski i cesarz na znak zgody prześlą sobie dary
Polacy uregulują stosunki z Kozakami Polacy będą oddawać Ordzie coroczny żołd; chan nie może atakować Polski i musi ją wspierać militarnie
Turcy mają zwierzchnictwo nad Wołoszczyzną, muszą…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)