Teoria demograficznego przejścia: specyficzny, hist. proces zmian reprodukcji ludności związany z modernizacją społeczeństw; w węższym znaczeniu, uwypuklającym aspekt ilościowy tego zjawiska, polega na radykalnym obniżeniu się współczynnika urodzeń i współczynnika zgonów, czemu towarzyszy na ogół początkowo systematyczny wzrost współczynnika przyrostu naturalnego ludności, a następnie jego systematyczny spadek. Doświadczenia różnych społeczeństw dowodzą, iż przejście demograficzne trwa od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu lat; w tym czasie następuje na ogół bezprecedensowe, kilkakrotne powiększenie się liczby ludności. W tym znaczeniu przejście demograficzne oznacza zastępowanie dawnego, tradycyjnego sposobu odtwarzania liczby ludności, charakteryzującego się niezwykle wysokimi, zazwyczaj bardzo niestabilnymi w czasie, wartościami miar rozrodczości i umieralności oraz, w dłuższych okresach, bardzo niską, również niestabilną, wartością przyrostu naturalnego, przez nowy, nowocz. sposób, który cechują niezwykle niskie, lecz względnie stabilne w czasie, wartości tych miar. Zarówno przed przejściem demograficznym, jak i po nim przyrost naturalny ludności jest zatem stosunkowo niewielki (bliski zeru), chociaż podstawowe składniki i jednocześnie siły reprodukcji ludności — rozrodczość i umieralność — kształtują się odmiennie. W szerszym znaczeniu przez przejście demograficzne rozumie się przemianę jakościową, oznaczającą zastąpienie tradycyjnej reprodukcji ludności przez nowocz.; w uproszczeniu można też mówić o zamianie reprodukcji rozrzutnej na oszczędną; w warunkach reprodukcji rozrzutnej osiągnięcie określonej liczby ludności i określonego, dodatniego, czy choćby zerowego tempa jej wzrostu, wymaga bardzo wysokiej rozrodczości — z uwagi na duże ryzyko zgonu w każdej fazie życia ludzkiego wymieranie ludności jest bowiem bardzo szybkie, znaczna jej część umiera wkrótce po urodzeniu i jedynie nieliczni uczestniczą w prokreacji, nie mówiąc o dożyciu sędziwego wieku. W warunkach reprodukcji oszczędnej tę samą liczbę ludności i to samo tempo można zrealizować przy bardzo niskiej rozrodczości; wynika to ze znacznego zmniejszenia umieralności. Stosunkowo niewielkie ryzyko zgonu, zwł. w młodym i średnim wieku, stwarza nie tylko możliwość uczestniczenia przez większość ludzi we wszystkich etapach życia, ale też możliwość posiadania potomstwa przez zdecydowaną większość przychodzących na świat; te cechy sprawiają, że w ramach reprodukcji nowocz. (oszczędnej) jest odtwarzana „stara” ludność, natomiast w ramach reprodukcji tradycyjnej (rozrzutnej) — „młoda”. W teorii przejścia demograficznego, najbardziej obecnie popularnej koncepcji reprodukcji ludności, przyjmuje się, iż zachowania reprodukcyjne człowieka charakteryzuje adaptacyjność względem środowiska; w społeczeństwach, które w niewielkim stopniu były zdolne do kontrolowania stanu środowiska, jego niestabilność niejako wymuszała najwyższą fizjologicznie rozrodczość, nadmiar zaś ludności (w stosunku do wydolności, np. wyżywieniowej, środowiska) był okresowo redukowany przez nasilone wymieranie — zjawisko zw. katastrofami umieralności, wywoływane przez masowe zgony z głodu, powodowane szerzącymi się chorobami zakaźnymi lub działaniami woj.; w okresie przed przejściem demograficznym swego rodzaju regulatorem sekularnej równowagi między stanem środowiska i zaludnieniem oraz między liczbą urodzeń i liczbą zgonów, były owe katastrofy umieralności, albo, mówiąc w uproszczeniu, przyroda; w społecz
(…)
… jeden, jak i drugi sposób reprodukcji ludności charakteryzuje się stosunkowo małym zróżnicowaniem między społeczeństwami a grupami społecznymi, co wskazuje na to, że jeden i drugi ma charakter powszechny; pierwszy z nich występuje w społeczeństwach, które nazywa się tradycyjnymi, a drugi w społeczeństwach nowoczesnych. W historii różnych cywilizacji notowano rozmaite, niekiedy fundamentalne zmiany demograficzne…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)