Poezja metafizyczna” - charakterystyka pojęcia na wybranych przykładach. Poezja metafizyczna - poezja szukająca wyzwolenia od strachu przed dynamiką uciekającego czasu przez pełne włączenie się w ruch czasu lub przez ucieczkę w miejsca bezruchu.
Na założeniach katolickiej metafizyki opierają się dwie wersje nowej filozofii człowieka:
Humanizm heroiczny M. Sępa Szarzyńskiego
Humanizm kwietystyczny S. Grabowieckiego
Mieściły się w nich osobiste drogi polskich poetów metafizycznych.
Mikołaj Sęp Szarzyński
Elementem nieodzownym w poezji Sępa jest niepokój,- który jest wyrazem przeciwstawienia się groźbie prawd pozornych, społecznie zaakceptowanych, prawd okresu stabilizacji, kiedy coraz szerzej przyjmuje się przekonanie, że szczęściem jest życie oparte na względnym dobrobycie i ochronie pokoju, że pokój wewnętrzny zyskuje się poprzez rezygnację, poskromienie ambicji, także ambicji poznawczych. Przedmiotem polemiki Sępa - potoczne stoickie poglądy. Sęp odnawia dyskusję o celach życia kształtując odmienny renesansowemu pogląd na człowieka. Przeciwstawia się całemu systemowi poglądów i buduje przekonanie, że sens życia nie kryje się w używaniu dobra pokoju, lecz bojowaniu o wartości nadrzędne. Krytykę pokojowego szczęścia rozwinął w kierunku filozoficznym. Los człowieka jest zawieszony między sprzecznościami, w tej sferze istnienia realizują się antynomie duszy i ciała, wieczności i przemijania. Uspokojenie przyniesie jedynie „wieczna arkadia” w momencie nastania śmierci - rozwiąże się sprzeczność istnienia. W budowaniu wizji wszechświata pomaga Sepowi - geocentryczna teoria Ptolemeusza. Sęp poszukuje praw wszechświata - swój wzór człowieka umieszcza na granicy widzialnego i niewidzialnego świata, na granicy światła i ciemności. Wg Szarzyńskiego człowiek stanowi miejsce starcia światłości i ciemności - Boga i szatana - dlatego jego byt jest ciągłym bojowaniem. Cieniem jest to, co jest dostrzegalne, to co człowiek dostrzega zmysłami (platońskie pojmowanie życia). W tej wizji świata, którą buduje Sęp, ujawnił się kryzys świadomości porenesansowej. Jest to świat niepokojący, pełen niebezpieczeństw i omamień. W przekonaniu Sępa Bóg jest najwyższą ideą, harmonijną syntezą sprzeczności: „wszystko porusza, nie będąc wzruszony”. Poetę w szczególny sposób interesuje budowa wzoru postępowania, który oddawałby trudności ziemskiej wędrówki, gdyż metafizyczny cel stanowi pewnik, nieznana jest droga prowadząca do celu. Sęp w utworach uparcie powraca do pytania o próg przemiany. Punktem zwrotnym w biografii wewnętrznej człowieka jest przezwyciężenie ufności w wiedzę z doświadczenia, wiedzę potoczną pozornie racjonalną.
Sebastian Grabowiecki
Wywodził się z tego samego nurtu poezji metafizycznej co Sęp. Uważany jest za poetę intelektualnego, trudnego. Wzorów przeżywania poszukiwał u Gabriela Fiammy i Bernarda Tassa. Dążył do prostoty wyrażania, jednakże to, co chciał przekazać nie miało łatwej formy i treści. Poeta nie dzieli przekonania Sępa, że los człowieka jest jednak w jego ręku, humanizm Grabowieckiego pozbawiony zostaje aktywizmu, bohater liryczny nie toczy wojny, szuka uspokojenia, jest przekonany o beznadziejności starań ludzkich. W tej wersji nowego humanizmu wzrasta znaczenie losu - Boga, maleje człowieka. W tej filozofii sprawy ziemskie tracą znaczenie, ponadto Grabowiecki nie przywiązuje uwagi do identyfikacji zdarzeń, nawet przy opisie sytuacji historycznych. Widoczna u Grabowieckiego niewiara w ludzkie działanie jest rezultatem braku pr
(…)
…, których sądy reprezentuje, niż osobiście w nie zaangażowany, właściwie nie poszukuje nowej spoistej syntezy humanistycznej. Jego stylistyka barokowa nie jest wyrazem filozofii, bawi dziwnością.
Kasper Twardowski
Autor „Lekcji kupidynowych” (1617r.) - ten frywolny poemat znalazł się na indeksie ksiąg zakazanych. „Lekcje kupidynowe” to rodzaj ars amandi - sztuki kochania, udramatyzowany poemacik, składający się z kilkunastu części, wykorzystujący alegoryczną topikę erotyków średniowiecznych i stylistykę Petrarki, bliższy poetyki listu miłosnego wierszem niż poetyki pieśni. Cykl tekstów wiąże się w alegoryczna opowieść o młodzieńcu, który po wypiciu wody cypryjskiej wszedł do kraju Wenery, skąd wraca świadom już miłości dwornej, ćwiczonej. Następnie poglądy Twardowskiego uległy radykalnej przemianie, stworzył nowy poemat „Łódź młodzi”, który był aktem skruchy i wetowania złych pism dobrymi. Poemat został zaadresowany, podobnie jak „Lekcje kupidynowe” do młodzieży, stanowi opowieść o dziejach nawrócenia i pokuty. Poeta nie rezygnuje ze stosowania środków wyrazu znamiennych dla wypowiedzi erotycznej, podporządkowuje je innym funkcjom. Moment nawrócenia został przedstawiony jako spotkanie z tajemniczym jeźdźcem…
…. Grochowski wywiązuje się z obowiązków poety duchownego, gdyż nie ma on określonej linii poszukiwań filozoficznych, dlatego też różnie widzi niebo i Boga. Twórczość Grochowskiego mas charakter synkretyczny. Tłumacząc Jakuba Pontanusa (twórcy nowego obrazowania poetyckiego, w jego poezji realizowała się inna niż u Grabowieckiego rozmowa z Bogiem - oparta na teorii „pobożnej miłości” i poetyki miłosnej rozmowy…
…. Harmonia między człowiekiem a Bogiem, człowiekiem a niewiadomą będzie się opierać na uczuciu niż racjonalnym rozumowaniu. W ostatnich pokutnych pieśniach poeta dokonał rozrachunku z bohaterami antyku odrzucając ich wzór jako nieskuteczny. Poza dyskusją z antykiem pojawia się dyskusja o hierarchii gatunków - element istotny dla poetyki i przemian świadomości literackiej. W 1628r. powstał trzeci poemat…
… na łące, gdy poeta wraca z biesiady w towarzystwie Kupidyna. Jeździec okazuje się być Amorem bożym, który zwycięża Kupidyna. Poeta otrzymuje lekcje już nie od Kupidyna tylko Amora bożego. Czytelnik ogląda cykle emblematycznych alegorii - antycznych, średniowiecznych pojęciowych, historycznych. Ten typ perswazji przemawia nie do rozumu, lecz do wyobraźni, doprowadza do przemiany bohatera i do pokuty…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)