Oświecenie, okres w rozwoju kultury i literatury europejskiej od końca XVII w. do schyłku XVIII w. (w Polsce do początków XIX w. - tzw. klasycyzm postanisławowski). Na Zachodzie, szczególnie we Francji, łączył się z kryzysem tradycyjnych norm, instytucji społecznych, pojęć i wartości, burząc upadający system feudalny i przygotowując Wielką Rewolucję Francuską . Filozofowie i pisarze oświecenia opowiadali się za racjonalizmem , poszukiwaniem wiedzy nie skrępowanej przez autorytety, doktryny i przekonania religijne, dociekaniem prawdy za pomocą rozumu. Dbali o rozwój nauki, szczególnie jej dziedzin przyrodniczych, które miały uwolnić ludzkość od przesądów i ograniczeń, zgodnie z naturą porządku fizyczno-moralnego. W teorii poznania na plan pierwszy wysuwano empiryzm ( J. Locke ) i sensualizm ( D. Hume ), odrzucono metafizykę i dogmaty na rzecz libertynizmu oraz deizmu . Myśliciele epoki oświecenia dążyli do zbudowania wizji harmonijnego rozwoju człowieka o stałych cechach osobowości, ale literatura i sztuka tej epoki ukazywały wciąż istniejący konflikt racji rozumu i uczucia, działań i celów, natury i kultury. We Francji 2. połowę XVIII w. nazwano "wiekiem filozofów". Do wielkich myślicieli tego okresu należeli m.in.: Wolter , Ch.L. de Montesquieu , J.J. Rousseau , J. d'Alembert , C.A. Helvetius , D. Diderot , B. de Condillac. Wielką rolę odgrywali tzw. encyklopedyści , którzy opracowali Wielką Encyklopedię Francuską (1751-1780), oraz czasopisma obyczajowo-kulturalne, jak angielski Spectator czy polski Monitor . Reguły klasycyzmu były stopniowo przełamywane przez tendencje preromantyczne . Do ulubionych form literackich epoki oświecenia należały: oda , bajka , satyra , sielanka , epigramat , poemat heroikomiczny , tragedia , esej , felieton literacki , powieść (np. epistolarna, psychologiczna), romans . Do najwybitniejszych pisarzy oświecenia należeli: w Anglii - A. Pope , L. Sterne , J. Dryden , J. Swift , S. Johnson, w Niemczech - J.G. von Herder , J.J. Winckelmann , G.E. Lessing , Ch. Wolff , J.Ch. Gottsched , w Rosji - M.W. Łomonosow , A.N. Radiszczew , we Francji (oprócz wymienionych filozofów) - L.S. Mercier , J.F. Marmontel , J.B. Dubos , P.A.C. de Beaumarchais . Oświecenie w Polsce rozwijało się w okresie zagrożenia bytu narodowego oraz reform mających odwrócić niekorzystny bieg historii - stąd silne tendencje reformatorsko-wychowawcze, tworzenie instytucji wspierających, jak Teatr Narodowy czy Komisja Edukacji Narodowej . Pisarze przyswajali programowo kulturze i literaturze polskiej osiągnięcia klasycyzmu oraz europejskiej myśli filozoficznej i estetycznej XVII-XVIII w., zwalczali przesądy i kulturę sarmatyzmu , propagowali postawę światłego obywatela patrioty opowiadającego się za reformami społeczno-ustrojowymi. Tendencje owe wspierał król Stanisław August Poniatowski
(…)
…, dramat (np.: S. Konarski, F. Bohomolec, F. Zabłocki, J.U. Niemcewicz), gatunki klasycystyczne, m.in. oda (A. Naruszewicz, S. Trembecki), poemat heroikomiczny (J. Krasicki, K. Węgierski, J. Jasiński), satyra (A. Naruszewicz, J. Krasicki), powieść (J. Krasicki, F.S. Jezierski). Narastająca walka polityczna w okresie Sejmu Czteroletniego i insurekcji kościuszkowskiej posługiwała się paszkwilem, pamfletem…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)