Marek Bieńczyk „Czarny człowiek. Krasiński wobec śmierci”
WPROWADZENIE
WYOBRAŹNIA, ŚWIADOMOŚĆ
Ważną inspirację pracy stanowi wywodząca się z tradycji hermeneutycznej i fenomenologicznej francuskojęzyczna krytyka wyobraźni literackiej , zwana niekiedy „ krytyką tematyczną ” (bądź szkołą genewską) i związana przede wszystkim z pisarstwem Georgesa Pouleta i Jean-Pierre'a Richarda, a także Jeana Starobinskiego. W ich antypsychologistycznym ujęciu osobowości wyobraźnia utożsamiana zostaje ze świadomością - co oddaje synonimiczne wobec tak rozumianej wyobraźni pojęcie „świadomości wyobrażającej”. Krytyka tematyczna traktuje wyobraźnię jako formę całościową, syntetyczną, świadomość pełną (a nie jako część świadomości obok myśli, uczuć etc.). Świadomość należy tu rozumieć jako miejsce formowania się wszelkiego zmysłowego doświadczenia, powstającego wokół uprzywilejowanych pragnień.
Wyobraźnia - świadomość wyobraźniowa - stanowi w omawianym ujęciu „początek życia psychicznego”, jest ona twórcą doświadczenia egzystencjalnego, przez które przedstawiciele krytyki tematycznej rozumieją sposoby imaginacyjnego przeżycia przez autora własnego istnienia i swej obecności w świecie.
DZIEŁO
Fenomenologiczną krytykę wyobraźni interesuje wyłącznie doświadczenie zawarte w dziele - przy czym dzieło otrzymuje tu szczególną wykładnię. Określa się je jako nie dającą się rozłożyć żywą, żyjącą materię, która nie „tłumaczy” myśli czy doświadczeń piszącego, lecz wprost je w sobie zawiera, bowiem stała się ona miejscem ich istnienia i zespoliła się z nimi w wyniku prawdziwej inkarnacji, i nie można jej od nich oddzielić. Dzieło jest zatem rzeczywistym bytem; nie zwykłym przedmiotem, a „przedmiotem wcielonym”, który ma własną wewnętrzną zasadę odczuwania życia - to złączona z dziełem, tożsama z nim myśl. I w tym sensie literatura jest myślą. Krytyka tematyczna w poszukiwaniu miejsc, określających podmiotowość autora, bierze pod uwagę formę literacką głównie jako miejsce powstania i ujawnienia jego doświadczenia; interesuje ją znaczenie przekazu jedynie dla badanego zjawiska - dla owej podmiotowej intencji, która wypełnia wszystkie wypowiedzi. W takim ujęciu sens dzieła utożsamiony zostaje z tym, co w dziele wskazuje na świadomość wyobraźniową, na głębinową osobowość twórczą. Sens dzieła to jakby suma egzystencjalnych znaczeń, które możliwe są odczytania ze wszystkich utworów, z każdego miejsca, z każdej formy (nie da się tego sensu wyczytać z jednego utworu). Największe znaczenie ma wyobraźniowe podobieństwo utworów, wypływające z takiej czy innej myśli, obsesji, skłonności czy tendencji, która się w nich pojawia. We wszystkich tekstach ujawnia się aktywna obecność jednej - czującej, cierpiącej, marzącej - świadomości; jedność dzieła to zatem jedność zawartego w nim doświadczenia tej świadomości.
(…)
… się bowiem na negatywnym odczuciu istnienia: na ciągłym doświadczaniu życia jako klęski, destrukcji, właśnie upadku. O oryginalności Krasińskiego w romantyzmie polskim stanowi w dużym stopniu właśnie jego wyobraźnia tanatyczna oraz zapisane, przede wszystkim w jego korespondencji (Krasiński korespondował m.in. z: Cieszkowskim, Gaszyńskim, Małachowskim, Słowackim, Lubomirskim, Sołtanem, Reeve'em i Delfiną Potocką), owo…
… się zapowiedzią drgnięcia czasu, szybkiego napływu przyszłości. W opisywanym procesie należy szukać egzystencjalnych źródeł wielkiej aktywności umysłowej, jaką jest u Krasińskiego przewidywanie. O czasie nadchodzącym opowiadają mu znaki kosmosu i natury: komety, trzęsienia ziemi i dna morskiego, erupcje wulkanów, powodzie, epidemie chorób. PRAGNIENIE TANATYCZNE
Typ pragnienia, które porusza wyobraźnię…
… i na trwałe uznana za genius loci egzystencji. Wspomina o niej Krasiński jako fatalnym, przerażającym obrazie, który, jak sam to wyznaje, obsesyjnie nim zawładnął. „Pokusa by stać się nicością”, „żądanie niebytu” zachęcają do samobójstwa i wyzwalają dążenie do roztrzaskania się i rozkruszenia. Życie w upadku musi zakończyć się upadkiem. Zadawana sobie brutalna przemoc stanowi jakby jedyną możliwą zemstę…
…, dochodzi do brzegu próżni i wpada w nią jak w fosę bez dna.
PRZEBUDZENIE
Przebudzenie - to bardzo istotny dla Krasińskiego temat wyobraźni: przebudzenie Irydiona, zerwanie się Męża ze snu „Niemca fabrykanta”, przerwanie snu przez wyraziste marzenie we fragmentach francuskich; także przebudzenie natury: przed atakiem na okopy Św. Trójcy „powoli śpiące obrazy budzić się zaczną”; przebudzenia wszelkiego…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)