Literatura polska w latach II wojny światowej Trzy okupacje: niemiecka, bardzo represyjna; sowiecka, nastawiona na stworzenie organizacji lojalnych współpracowników, w tym także literatów; litewska - kilkumiesięczna okupacja Wileńszczyzny przez Litwę na przełomie 1939/40. Kraj podzielony pomiędzy okupantów. Życie kulturalne wyglądało rozmaicie w zależności od regionu.
Generalna Gubernia Okupanci dążyli do zlikwidowania wszelkich przejawów życia kulturalnego. Każdy druk w języku polskim musiał być zaaprobowany przez cenzurę. Zlikwidowano niezależną prasę, w ich miejsce stworzono kolaboranckie gadzinówki, np. „Nowy Kurier Warszawski”. Kultura wyższa dostępna była jedynie dla Niemców, Polakom pozostawiono tanią rozrywkę w postaci podrzędnych kabaretów. Nie działały teatry, biblioteki, uczelnie. Wprowadzono „indeks ksiąg zakazanych”. Oficjalne Polnische Verlag publikowało polskojęzyczne powieści niskich lotów, istnieją przypuszczenia, że fabrykowali je polscy literaci pod pseudonimami. Generalnie ludzie kultury poza paroma wyjątkami (krytyk Jan Emil Skiwski) nie poszli na współpracę z Niemcami.
Sytuacja pisarzy Pisarze i artyści ginęli w masowych egzekucjach. Zlikwidowano literackie instytucje, związki, stowarzyszenia. Umierają pisarze starszego pokolenia (Berent, Przesmycki, Przerwa-Tetmajer, Boy). Najważniejszym zjawiskiem debiut młodego pokolenia (Baczyński, Gajcy), które też zresztą zostanie solidnie przetrzebione (Baczyński, Gajcy, Zuzanna Ginczanka). Sytuacja materialna pisarzy opłakana - Maria Dąbrowska zarabia na życie sprzedając papierosy. Nakłady literatury podziemnej niskie (debiut Baczyńskiego 100 sztuk), honoraria niewielkie.
Życie kulturalne i umysłowe Rozmaite ośrodki polityczne Polski podziemnej publikowały własne pisma. Najważniejszy „Biuletyn Informacyjny” wydawany przez Biuro Informacji i Propagandy AK. Warszawa była centrum kulturalnym państwa podziemnego (650 pism na ogólną liczbę 1500 w całej Polsce, połowa podziemnych drukarni z 400 w kraju). Poza Warszawą istotnym ośrodkiem był Kraków (środowisko skupione wokół wydawnictwa „Czytelnik” i jego szefa, Ignacego Fika, a także wokół wywodzącego się ze środowiska UJ „Miesięcznika Literackiego”) oraz Lublin (ukształtowało się tu młode pokolenie poetów - Julia Hartwig, Anna Kamieńska, Zygmunt Kałużyński). Z kolei na wsi działacze przedwojennego Stronnictwa Ludowego ( w czasie wojny kryptonim „Roch”) wydają prasę, w której pewną część poświęcono również zagadnieniom kulturalnym.
Ziemie wcielone do Rzeszy Wielkopolska zintegrowana z Rzeszą. Aresztowania inteligencji, wysiedlenia do GG. Zamknięty uniwersytet w Poznaniu funkcjonował w podziemnej Warszawie jako Uniwersytet Ziem Zachodnich. Środowiska literackie Pomorza, Warmii, Śląska zostały rozbite.
(…)
… produkcja („mało poezji, a tak wiele rekwizytów” K.A. Jeleński)
Antoni Słonimski - jego poezja rozwijała się w cieniu publicystyki, to narzędzie uprawiania polityki (1942 prorosyjski wiersz „Do Rosjanina”, echo „Do przyjaciół Moskali” Mickiewicza)
Julian Tuwim - na zamówienie Grydzewskiego przystępuje do pisania wspomnień dzieciństwa w formie poematu dygresyjnego „Kwiaty polskie”. Ostatni poemat dygresyjny…
… niej udział przedstawiciele 4 pokoleń (Staff, skamandryci - np. Tuwim, Broniewski, katastrofiści i najmłodszy Baczyński). Próba stworzenia antologii poezji czystej.
Poeci i wojna
Dwa nurty poetyckie żywotne: awangarda krakowska (Przyboś) oraz katastrofizm (Czechowicz, Żagaryści). Ze Skamandrytów w kraju został Iwaszkiewicz - przestał pisać; wielka popularność Przybosia, patron wojennych debiutów (Baczyński…
… Rilkem (Orfeusz w lesie). Ostatni katastrofista, proroczy wizjoner, poszukuje sensu historii. Ginie w 1943.
Józef Stachowski - wizja baśniowo-fantastyczna, przypomina Czechowicza, dziejowy pesymizm, średniowieczny sztafaż. Człowiek samotny i słaby pozbawiony oparcia. Ginie w 1944.
W kręgu awangardy krakowskiej
Przyboś i poeci krakowscy: początek wojny - pobyt we Lwowie, od 1942 - w rodzinnej Gwoźnicy…
…. W kręgu Przybosia młodzi krakowscy poeci (Adam Włodek, Ignacy Fik)
Awangarda warszawska: brak wielkich poetów: Andrzej Trzebiński, Wacław Bojarski, Zdzisław Stroiński - pod wpływem awangardy krakowskiej; nieufność wobec standartowych ujęć, tematów okupacji i męczeństwa. Epigonem Przybosia jest Roman Bratny (metaforyka, kumulacja wydarzeń).
Poeci spełnionej apokalipsy
K.k. Baczyński, Tadeusz Gajcy…
… przypadku. Proza surrealistyczna: Daleka północ Alfreda Rogalskiego - odrealnienie bieżących wydarzeń przez transpozycje ich w scenerię surrealistyczną.
Dylematy wiary
Wojciech Żukrowski (Pozdrowienie anielskie 42, Łaska 43, Kantata 43) nawiązuje do przedwojennej powieści katolickiej, wyraz sprzecznych uczuć w obliczu zła. Nurt katolickiej refleksji na temat cierpienia, łaski, ofiar w twórczości Zofii…
…
Ksawerego Pruszyńskiego „Droga wiodła przez Narwik” to reportaż zbeletryzowany, prawdziwi uczestnicy zastąpieni postaciami fikcyjnymi, rozmowy pełnią rolę ilustracyjną wobec założonych tez autora. Niejednokrotnie czuć pośpiech i zaangażowanie emocjonalne autora. Podobne cechy mają opowiadania Pruszyńskiego z tomów „13 opowieści”, „Karabela z Meschedu”. Każdy z utworów to czytelna aluzja, polemika, pamflet…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)