Historia książki - wykład 4

I w. p. n. e. - najważniejsze świadectwa, mówiące nam o tym, że książka i księgozbiór stał się znacznikiem prestiżu społecznego, zwłaszcza wśród arystokracji, a czym świadczą ówczesne poświęcone architekturze. Zajmując się budownictwem znajdował swoje miejsce przy budowie bibliotek prywatnych. Księgozbiory rzymskie prywatne były zorganizowane w ten sposób, iż były podzielone na 2 zbiory: greckojęzyczny i rzymskojęzyczny, przy czym wysławiano pisma w języku greckim. Umiłowanie literatury nie było tylko i wyłącznie widoczne u arystokracji - spotkanie w miejscu publicznym na czytanie na głos. Czytelnictwu sprzyjało też życie społeczne Rzymu. Pamiętamy, że do czasu cesarza Augusta Oktawiana państwo było wstrząsane walkami politycznymi. Pismo i wydawnictwa stanowią znakomite narzędzia propagandy w okresie konfliktu. W efekcie w Rzymie mamy do czynienia z zorganizowanym ruchem wydawniczym, na który składały się warsztaty wydawnicze, kanały rozpowszechniania czytelnictwa, w tym księgarnie oraz zbiory, czyli nabywcy książki - uczestnicy ruchu wydawniczego. O tym, że księgi istniały już w I w. Przed Chrystusem istnieją świadectwa w literaturze rzymskiej, m. in. W pismach Cycerona. Księgarnie owe były na tyle dobrze zorganizowane, że istniało coś w rodzaju informacji katalogowej, na podstawie której nabywca mógł dokonać wyboru. Aby księgarz miał ofertę musiał zadbać o to, żeby mieć dostęp do pozycji, zatem działalność księgarska - działalność kopistów, którzy powielali dzieła. Oprócz doraźnych przedsięwzięć istniały firmy wydawnicze w pełnym tego słowa znaczeniu, gdzie teksty kopiowano na dużą skalę pozostając w stałym kontakcie z autorem, gdzie widać pracę redaktorów tesktu, korektorów. Przykładem takiej firmy może być Wydawnictwo "Attyka" Pomponiusza (I w. p. n. e.), które oprócz kopiowania i rozpowszechniania dzieł klasyki greckiej np. dzieł Platona, również zajmował się redagowaniem do wydawania np. tekstów Cycerona. Zachowały się listy Cycerona do Attyka, na podstawie których możemy poznać pełną działalność wydawnictwa, także kwestie związane z wpływem życia politycznego na publikacje i je rozpowszechnianie. Z problemem publikowania wiązała się kwestia cen, nikt nie przepisywał tekstów za darmo. Księgarz rozprowadzający teksty też chciał zarobić. Ceny książek były różne w zależności od objętości (skryba płacił od liczby wierszy i do tego dochodził sposób wydania księgi, czy była ilustrowana czy nie). W książce rzymskiej istniały wydania luksusowe. Istniał także problem plagiatu - czasem byli tacy autorzy, jak Marcjanis - próbowali utrzymywać się na publikowanych swoich dziełach. Tacy autorzy bardzo narzekali na zjawisko, które byśmy dzisiaj nazwali plagiatem (przepisywanie i rozpowszechnianie ksiąg bez wyraźnej zgody autora), a nakłady były niemałe (księga wyroczni przypisywanej Sybilli skonfiskowany na rozkaz cesarza Augusta liczone na 20 tys. Egzemplarzy (?) ). Epigramaty usiłowano sprzedać za pięć denarów. Negatywnie objawiało się to u Marcjanisa, ale Symachus dał swe zezwolenie uważając, że każde dzieło powinno być nieskończenie wiele powielane. Ruch wydawniczy piśmiennictwa rzymskiego w powiązaniu z sytuacją polityczną naturalnie skłaniał władzę, cesarzy, senat, arystokratów do prób kontroli - cenzury, np. Konfiskata ksiąg Sybilli. Pod koniec V wieku w Atenach spalono pisma Protagorasa. Prewencyjna i represywna formy. Prewencyjna forma cenzura to cenzura prac świeckich, duchownych, polityków przed jego publikacją. Represyjna cenzura to walka z dziełem tuż po jego opublikowaniu wyrażana w konfiskatach, paleniu dzieł, czasem z autorami (Chiny). Rzymianie mieli nie tylko do czynienia z cenzurą w aspekcie politycznym, ale też związaną z kwestią wyznaniową. Mogą tu być przykładem prześladowanie chrześcijan i ich tekstów (czasy Dioklecjana - zniszczono wiele pism chrześcijańskich. Palono również teksty pogańskie. Wszystko to było czynione na rozkaz cesarzy rzymskich. Cesarz Wallens w 373 r. wydał rozkaz spalenia piśmiennictwa pogańskiego, wszystko na to, na co żołnierze mogli trafić. Dostępność, powszechność, umiejętność czytania i pisania wpływały na zjawisko czytelnictwa w Imperium Rzymskim. Zrodził się wtedy pomysł powołania bibliotek publicznych. Wśród tych zbieraczy (kolekcjonerów) prywatnych m. in. wodzowie rzymscy, którzy poszerzali je przy pomocy np. Podbojów lub w trakcie wojen domowych: Scypion Młodszy. Warron słynny uczony w efekcie prześladowań w 43 r. p. n. e. został pozbawiony swego księgozbioru. Księgozbiory posiadali uczeni, literaci, nauczyciele - wszyscy Ci, którzy z zamiłowania czy z większej potrzeby gromadzić pisma. Juliusz Cezar realizacją powołania biblioteki publicznej powierzył Warronowi, jednakże pomysł nie został zrealizowany ze względu na zabójstwo 44 r. p. n. e. Cezara. Myśl Cezara podjął wódz Gajusz Azyniusz Polio, który dorobił się prowadząc wojny i z uzyskanych środków postanowił taką bibliotekę otworzyć. Stało się to w 5 lat po śmierci Cezara. Wtedy to Azyniusz otworzył bibliotekę w świątyni Wolności na Forum Rzymskim. Stąd nazwa placówki - Atrium Libertatis. Dzieło Azyniusza, ale też Cezara kontynuował cesarz August. W 28 r. p. n .e. ufundował bibliotekę publiczną przy świątyni Appolina na Palatynie i stąd nazwa Biblioteka Palatina. Wiadomo o niej tyle, że funkcjonowała dość długo aż do 64 r. n. e., kiedy to spłonęła w trakcie pożaru za czasów cesarza Nerona. Ta biblioteka, jak można przypuszczać Palatina Augustiańska stanowiła wzór dla całego cesarstwa, stąd została wybudowana przez Domicjana i funkcjonowała w następnych dziesięcioleciach. Również on odbudował i zorganizował na nowo kolejną bibliotekę założoną przez Augusta przy tak zwanym portyku Optanum (?). Są to dwie biblioteki założone przez Augustyna odbudowane przez Domicjana. Kolejną ważną biblioteką z czasów Imperium Rzymskiego w 100 r. n. e. Biblioteka Ulpia zorganizowana na polecenie cesarza Trajana. Była słynna nie tylko ze swojej okazałości, ale też stanowiło też centralne archiwum cesarskie. Przypuszcza się, że oprócz tych najważniejszych bibliotek, które zostały wymienione, w I-II w. otwieranych w miejscach publicznych i z księgozbiorem publicznie dostępnych np. przy termach, mogło być do 200 w Rzymie. Przy tym jednak bibliotek publicznych zorganizowanych jako takich mogło być kilkanaście, które w sposób ścisły tego nie określają w Rzymie w II poł. IV w. n. e., było co najmniej 28. Wśród nich do najważniejszych należała biblioteka założona przez Aleksandra Sebera w III w. n. e. na rzymskim Panteonie. Wiadomo o niej tyle, że odbiegała ona od rzymskiego standardu albowiem kierował ją po raz pierwszy w dziejach rzymskich bibliotekarz Juliusz Aficanus. Poza dwoma księgozbiorami (greckim i łacińskim) znalazł się księgozbiór literatury w innych językach m. in. piśmiennictwem hebrajskim.

(…)

… to jednak przede wszystkim zachowując system prawa rzymskiego, to jednak rozwijał się dorobek helleński. Tereny te w dużej mierze były zamieszkiwane przez Greków. Bizancjum to ośrodek ważny z punktu widzenia religijnego, centralny ośrodek chrześcijaństwa. Konstantynopol to także rozwój nauki -> 425 r. Teodozjusz II odnowił miejscowy uniwersytet - zorganizował go na nowo. Do historii książki oprócz zachowania w formie piśmienniczej zachowania dorobku literackiego antyku cesarstwo wschodnie zwane bizantyjskim wniosło również nowe upowszechnienie książki w formie kodeksu, który to kodeks zaczął wypierać zwój oraz zupełnie specyficzną formę kodeksu, jeśli chodzi o oprawę. Z punktu widzenia historii książki kultura bizantyjska przyniosła jeszcze coś nowego -> kulturę monastyczną - zgromadzeń zakonnych. Kontemplacy - myślący o Bogu w odosobnieniu. Narzędziem służącej kontemplacji było Pismo Święte, zatem zakony stają się również ośrodkiem wytwarzania pism ojców kościoła, stąd ich wkład do organizacji produkcji rękopiśmiennych poprzez reguły klasztorne regulujące życie mnichów i zwracając uwagę na ukończenie studiów oraz stworzenie odpowiedniego warsztatu - stworzenie odpowiedniego księgozbioru, który umożliwi kontemplacje. Wiążemy…
… to z postacią świętego Bazylego Wielkiego, który w IV w. Naszej ery powołał swoje zgromadzenie zakonne tzw. bazylianów. To zgromadzenie funkcjonuje do dziś.
…
... zobacz całą notatkę