ADOLF (TOMASZ) DYGASIŃSKI Twórczość Adolfa Dygasińskiego - spontaniczna, literacko niemal samorodna, czerpiąca ze źródeł wspomnieniowych i potocznej obserwacji, nierówna i niekonsekwentna, obciążona łatwiznami i słabościami, kontrastowała z pisarstwem Sygietyńskiego - zracjonalizowanym i autokrytycznym, realizującym się z wielkimi trudnościami i oporami.
Dygasiński jest w ogóle osobowością twórczą trudną do zaklasyfikowania. Dzieło jego pod niektórymi tylko względami mieści się w granicach naturalizmu, zawiera bowiem w sobie również tak nieprzystosowane składnika, jak tradycja gawędowa, powieść tajemnic i stylizowana proza młodopolska. Starszy nieco od wielkich pozytywistów, czynny od lat jako pisarz pedagogiczny i publicysta, w literaturze pięknej debiutował dopiero w 1883 roku. Już w pierwszych opowiadaniach zamanifestował się wyraźnie monizm przyrodniczy, spojrzenie na byt jako na całość jednorodną, poddaną powszechnym deterministycznym prawidłowościom. Z tą naukową perspektywą splatał się irracjonalny kult potęgi natury o zabarwieniu panteistycznym, a kult ten z kolei konkretyzował się jako umiłowanie ziemi ojczystej, zwłaszcza rodzinnych okolic. Naczelnym prawem przyrody była walka o byt, w której zwyciężają najlepiej przystosowani, a giną słabi i niezaradni. Pisarz jednak wciąż wahał się między różnymi interpretacjami tego prawa - czasem uniezależniał je od wszelkiego wartościowania, czasem widział w nim mechanizm rozwoju postępowego, który eliminuje w przyrodzie i społeczeństwie jednostki i gatunki przeżyte i zniedołężniałe, a faworyzuje i wydoskonala sprawnych i silnych, kiedy indziej wybuchał uczuciowym protestem przeciw triumfowi okrutnej i podstępnej siły nad słabymi i szlachetnymi lub też doszukiwał się poza ich klęską perspektyw przyszłego zwycięstwa moralnego. Obszar obserwacji społecznych był bardzo rozległy - obejmował całe społeczeństwo Polski wiejskiej i małomiasteczkowej. Sprzeczności światopoglądowe rzutowały również na jego ambiwalentny stosunek zarówno do ziemiaństwa jak i do chłopstwa. Widział w szlachcie „gatunek” anachroniczny i pasożytniczy, który musi ustąpić miejsca chłopstwu - sile prymitywnej, brutalnej, ale żywotnej, ofensywnej, a przy tym noszącej w sobie zapowiedzi przyszłego uszlachetnienia. Kiedy indziej jednak akcenty ulegają przesunięciu i w tych samych bohaterach szlacheckich Dygasiński uwydatnia wielkoduszność, fantazję, odważny gest, a w postaciach chłopskich posiadaczy, tych właśnie najbardziej czynnych, przedsiębiorczych i zwycięskich - okrucieństwo i nikczemność. Ze szczególnym zainteresowaniem i upodobaniem kreślił dobrze sobie znane postacie służby dworskiej, obrazki z życia podwórza, kuchni, leśniczówki i czworaków folwarcznych. Znajdował i tu podział na brutalnych drapieżców oraz ich nieszczęsne, bezbronne ofiary. Pisarz traktował początkowo tych ludowych bohaterów z chłodnym dystansem badacza. Bardziej fragmentaryczny i zarazem konwencjonalny był w jego utworach obraz miasta. „Upośledzeni i wybrani” (1887) - na pierwszy plan wysuwa się sfera ludzi marginesu społecznego - zmarnowanych artystów, żebraków, przestępców; egzystencję ich przedstawia Dygasiński przy użyciu starych szablonów sensacji i grozy charakterystycznych dla tzw. Powieści tajemnic.
(…)
… różnych gatunków, które w określonym środowisku tworzą organiczną całość utrzymującą się w stanie dynamicznej równowagi. Opisując zwierzęta domowe, Dygasiński pomysłowo i przekonywająco je indywidualizował. Nie stronił przy tym od antropomorfizacji, stosował ją jednak powściągliwie, głównie po to, by zbliżyć czytelnikowi psychologię swych zwierzęcych bohaterów i wywołać jego reakcję uczuciową - współczującą lub humorystyczną. Dygasiński rozpoczął twórczość nowelistyczną od opowiadań, które można by nazwać „przykładowymi” - zwięźle i sucho zrelacjonowana fabuła miała uwidaczniać prawdy ogólne, komentowane równocześnie w obrębie utworu trybem popularnej rozprawki filozoficzno - publicystycznej. Rychło jednak w opowiadaniach Dygasińskiego wzięła górę skłonność do kompozycji swobodnej, gawędziarskiej, niekiedy amorficznej, upodobanie w scenkach anegdotyczno - obyczajowych i dosadnym dialogu. Pisarz uwzględniał w nim cechy gwarowe obficiej i wierniej wprowadzał je również czasem do narracji autorskiej. Naturalistyczny światopogląd Dygasińskiego wyrażał się w formach daleko odbiegających od typowej poetyki tego prądu także w jego powieściach. Wzorowi Zoli zawdzięczał pisarz na pewno przedstawienie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)