Zobowiązania

doc zawiera 14 stron materiałów o prawnym ujęciu zobowiązań w prawie rzymskim.

Materiały poruszają takie tematy jak: kontrakty realne, pożyczka, użyczenie, przechowywanie, zastaw ręczny, kontrakty słowne, kontrakty literalne, kontrakty konsensualne, najem, umowa o transport morski, spółka, zlecenie, rozszerzenie rzymskiego systemu kontraktowego, kontrakty realne nienazwane oraz rozszerzenie pojęcia kontraktów.

Ważniejsze pojęcia i dokumenty prawne są przetłumaczone na język rzymski, np. obligationes re contractae, obligationes verbis contractae, obligationes litteris contractae, czy obligationes consesnus contractae.

Notatka pozwoli zaznajomić się z rzymskim systemem zobowiązań oraz przygotować się odpowiednio na zajęcia.

KONTRAKTY REALNE (obligationes re contractae)
Kontrakt realny zawierano w wyniku wydania rzeczy, połączonego z nieformalnym porozumieniem określającym, w jakim celu rzecz została wydana (traditio rei lub rerum). Obowiązek dłużnika polegał na zwrocie rzeczy (re contrahitur obligatio).
Pożyczka (Mutuum)
Wierzyciel (mutuum dans) przekazywał rzeczy zamienne (głównie pieniądze) na własność dłużnikowi (mutum accipiens), z obowiązkiem zwrotu tej samej ilości rzeczy tego samego gatunku i jakości, zwykle w oznaczonym czasie.
Wywodziła się z nexum, dokonywanej per aes et libram. Dłużnik mógł być pozwany za pomocą legis actio per manus iniectionem. O ile nie doszło do odtrącenia ręki, dłużnik był oddawany wierzycielowi, który mógł go zabić albo sprzedać trans Tiberim. Po lex Poetelia pozostawał w familia wierzyciela jako nexus.
Przedmiotem pożyczki były res nec mancipi oznaczone triadą - pondere, numero, mensura (ważenie, policzenie, mierzenie).
Jeśli wierzyciel nie był właścicielem, nie dochodziło do przeniesienia własności i do powstania pożyczki. Z reguły dokonywano traditio.
Zobowiązanie jednostronne stricti iuris.
Można było zawrzeć pożyczkę, gdy wierzyciel upoważnienia swojego dłużnika do wydania pieniędzy pożyczkobiorcy. Jest to pożyczka na zlecenie, o której mówi Ulpian.
Można było również przekształcić depozyt w pożyczkę. Contractus mohatre - pożyczka polegająca na przekazaniu pożyczkobiorcy rzeczy do sprzedania, a uzyskana kwota była kwotą pożyczki. Kwestia odpowiedzialności ustalana była w zależności od tego czy wierzyciel chciał sprzedać przedmiot i czy udzielił pożyczki wraz z zastrzeżeniem odsetek → wtedy on ponosił stratę. Niezależnie od wszystkiego po sprzedaży i uzyskaniu pieniędzy odpowiedzialność spoczywała na dłużniku.
Pożyczka była kontraktem przyjacielskim. Ewentualne odsetki musiały być przyrzeczone odrębną umową - stipulatio usurarum. Według ustawy XII tablic odsetki nie mogły być wyższe nie 1/12 (fenus unciarum). Justynian ograniczył do 6% (4% - osoby o wysokiej pozycji, 8% - kupcy)
Chronione przez conditio, będące skargą stricti iuris - w przypadku pieniędzy - actio certae creditae peciniae, a przy innych rzeczach zamiennych - actio certae rei lub conditio triticaria.
Relacja między porozumieniem a pożyczką - Jeśli pożyczka wynosi 10, a umowa opiewa na zwrot 9, to domagać się można tylko 9, bo dorozumiewa się, że 1 jest darowizną. Nie na odwrót. - Prokulus. D. 12,1,11,1.
sc Macedonianum - uchwalone w czasach Wespazjana; zakaz udzielania pożyczek synom rodziny (później wszystkim dzieciom rodziny). Powstawało jedynie zobowiązanie naturalne.
Feanus nauticum - pożyczka morska. Zaciągano ją na zakup towarów transportowanych morzem. Wierzyciel mógł domagać się zwrotu pożyczki tylko wtedy, jeśli sta

(…)

…, dlatego mógł domagać się bardzo wysokich odsetek, nawet do 100%. Justynian ograniczył je do 12%. Zastrzeżenie płacenie odsetek mogło nastąpić poprzez pactum albo stipulatio usurarum.
Użyczenie (commodatum)
polegało na nieodpłatnym przekazaniu rzeczy niezużywalnych (ruchomych lub nieruchomych).
wywodziło się z mancipatio lub in iure cessio dokonywanych powierniczo.
punktem wyjścia dla tego kontraktu…
… lub in iure cessio własność rzeczy. Wierzyciel zobowiązywał się zwrócić tę rzecz w przypadku zwrotu długu za pomocą pactum fiduciae. Od III w p.n.e. wystarczyła nieformalna umowa.
W prawie klasycznym wykształcił się pignus. Przeniesienie władztwa faktycznego rzeczy przez zastawcę na zastawnika w celu zabezpieczenia wierzytelności za pomocą porozumienia.
Zastawnik miał obowiązek utrzymać przedmiot…
… certae rei lub actio ex stipulatu (gdy należało ustalić dopiero rodzaj świadczenia).
Często stosowane, gdyż formułę można było ułożyć w miarę dowolnie. Dodatkowo z powodu abstrakcyjnego charakteru i braku klauzuli dobrej wiary, zobowiązanie było łatwe do dochodzenia.
Choć niezależnie od sytuacji stypulacja była ważna, jeśli została zachowana odpowiednia forma, to ograniczano jej skuteczność poprzez…
… i spokojnego posiadania, kupujący do zapłaty. Sprzedawcy przysługiwała actio venditi, kupującemu - actio empti.
zobowiązanie dwustronne synallagmatyczne, bona fidei.
w przypadku res mancipi - moment wydania to początek okresu zasiedzenia → inaczej w K.C. art. 155 - rzecz oznaczona indywidualnie staje się własnością nabywcy w momencie zawarcia umowy.
cena - wg Prokulianów ustalona w ściśle określonej kwocie…
… się to między tymi samymi osobami, albo dochodziło do zmiany tytułu obligacyjnego (transcriptio a re in personam) albo dłużnika bądź wierzyciela (transcripta a persona in personam). Wyszła z użycia pod koniec okres klasycznego. Zamiast niej posługiwano się stipulatio wraz z cautio.
Chirographa („… ja, taki i taki, oświadczam, ze wziąłem…” i syngraphae („my, tacy i tacy oświadczamy, ze taki i taki wziął…” - skrypty…
…. W przypadku sprzedaży nummo uno - traktowano to jak darowiznę.
Sabinianie - cena też w innym towarze - nie przyjęło się.
kwestia sporna - ustalenie ceny przez inną osobę - Labeo i Cassius - sprzedaż nieważna, Prokulus - ważna.
laesio enormis - sprzedaż za cenę poniżej połowy wartości - dopiero od Dioklecjana sprzedający mógł żądać rozwiązania umowy, ale kupujący unikał tego przez dopłatę brakującej czynności…
... zobacz całą notatkę