17. Wyspiański Stanisław, Warszawianka i Noc Listopadowa [w:] Dramaty o powstaniu listopadowym, Warszawianka, Lelewel, Noc listopadowa, oprac .J. Nowakowski, Wrocław 1967.
Wstęp oprac. Jan Nowakowski Powstanie listopadowe w twórczości Wyspiańskiego.
Temat ten ma w twórczości autora miejsce szczególne, powraca bowiem bardzo długo i uparcie jak żaden inny motyw. Pierwszy z tzw. listopadowego tryptyku, czyli Warszawianka powstawała od Paryż, 12 sierpnia 1893 (30rocznica powstania styczniowego) do Kraków, 12 listopada 1898. Lelewel powstał w Krakowie 1899, trzeci utwór Noc Listopadowa pisana w różnych etapach, wydawana w częściach od roku 1900 do 31 maja 1904 r., kiedy to ukazał się w całości. Inne z utworów autora dotyczące tematyki powstania to: Legion, Wese le, Wyzwolenie, Achilleis, Bolesław Śmiały i Akropolis. Powracanie tego motywu stało się swoisty wyróżnikiem twórczości Wyspiańskiego nie tylko tej literackiej, ale i plastycznej np. Wawel, Skałka, Portret Kazimierza Wielkiego . Charakterystyczne jest również powracanie do tej samej rozpoczętej już pracy np. Noc listopadowa . Genezą powstania dramatów jest jedyna wizyta Wyspiańskiego w Warszawie w 1989r. Utwory chociaż mają wspólną tematykę, są jednak wzajemnie się różniącymi dziełami sztuki. Ciekawi badaczy zafascynowanie Wyspiańskiego powstaniem listopadowym zwłaszcza, że jego pokolenie żyło innym z powstań- styczniowym. W czasach współczesnych autorowi ma miejsce pewien zwrot w stosunku do powstań i walko niepodległość w niedawnej przeszłości jego dramaty przyjmowano jako manifestacja krytycznej i walczącej myśli wyzwoleńczej właśnie. Źródłem wiedzy Wyspiańskiego o powstaniu była praca Stanisława Barzykowskiego, oraz fakt, że przebywał w Paryżu miejsca Wielkiej Emigracji. W owych czasach kultem obdarzano Mickiewicza- przeniesiono jego szczątki na Wawel. W twórczości pisarza widzimy oddziaływania twórczości poetów romantycznych np. Maria w Warszawiance przypomina tragiczną wieszczkę Roze Wenedę z Lilli Wenedy Słowackiego. Wielki Książę Konstanty z Nocy List opadowej został ukształtowany na wzór tego z Kordiana . Wyspiański jest wierny historii w swoich dramatach przywraca romantyczny patos ludziom i zdarzeniom, podkreślając ich heroizm. „Warszawianka”
Utwór jest dziełem sztuki teatru, bowiem w utworze materią poza słowem jest kolor, światło, przestrzeń, dźwięk. Nie tylko dialogi, zdarzenia są akcją dramatu, ale wszystkie elementy odgrywają istotną rolę, tylko teatr morze to w pełni ukazać. Autor szczegółowo opisał niemal wszystkie sceniczne sprzęty, konstrukcje i jakości obrazu scenicznego. Prekursorska koncepcja twórcy wyprzedzała znacznie ówczesną praktykę inscenizacyjną i zastała teatr- nawet teatr Pawlikowskiego - nie przygotowany na jej przyjęcie. Autor Warszawianki charakter anegdotyczny scenicznego wnętrza podporządkował zasadzie wyważonej kompozycji w sensie przestrzennym, jak i kolorystycznym, świetlnym. Wyspiański potraktował konstruowaną scenografię jako swojego rodzaju wizualną metaforę czy symbol. W zakresie kolorystycznym uderzające jest uderzający jest w tym utworze podporządkowanie nadrzędnemu kontrastowi dwu dominujących kolorów- czerni i bieli. Owa symfonia biało- czarna przerywana jest gdzieniegdzie tylko mało znaczącymi akcentami innego koloru- połyskującego brązu czy złota. Odnaleźć w utworze możemy cechy stylu historycznego tzw. „Styl cesarstwa” jest akcentem nadrzędnym i monumentalnym- popiersie Cesarza Napoleona i portrety z czasów napoleońskich stwarza
(…)
… księcia Konstantego, który dla niej rozwiódł się z pierwszą żoną i odstąpił bratu tron. Miała dobry wpływ na męża, niektórzy sądzili, że pomoże Polsce, zmarła wkrótce po mężu.
Gendre- towarzysz cara, tego dnia gdy wybuchło powstanie był u księcia, podobno szpiegował dla cara.
Dymitr Koruta- generał rosyjski, pełnił funkcję szefa sztabu u księcia.
Makrot- agent tajnej policji Konstantego,.
Seweryn…
… są sceny nieme - wymowne milczenia powodujące powstanie asocjacji, nadające głęboki sens (scena niemego meldunku Wiarusa). Przeczucia, lęki, niedopowiedzenia, przemilczenia- współtworzą elementy wizji plastycznej : półmrok, symonia czerni i bieli, intonacje ( od szeptu do krzyku, proroctw Marii). Nastrój akcentują niektóre składniki scenografii: posąg, skrwawiona wstążka, pojawienie się umęczonego…
… Szekspira i jego tzw. „Kroniki dramatyczne” podobieństwo można dostrzec w: - Luźności kompozycyjnej, fragmentaryczność scen,
- zamierzona historyczność zdarzeń, - historyczność wielu postaci, - elementy fantastyki,
- gra pierwiastków tragicznych, podniosłych, obok, satyry, groteski.
Podobieństwa można doszukać się też z innymi utworami jak Kordian, czy Dziady drezdeńskie- np. scena w teatrze rozmaitości…
… jest posępna, zionie cmentarzem, ubrana na czarno, na jej widok cała gromada bogiń milknie. Przynosi ona w darze wieńce, Nike spod Salaminy chce wieńców z róż, ale nie ma ich bowiem wszystkie kwiaty pomarły zostały same badyle. Na wołania Nike Napoleonidów o wieńce z wawrzynu, bogini odpowiada tak samo, że wszystkie liście opadły. Nike Napoleonidów martwi się, bowiem wawrzyn jest oznaka zwycięstwa, a skoro…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (1)
karol napisał(a):
2018-05-02 11:19:18
Dzięki! Na egzamin będzie w sam raz!