Samospełniające się proroctwo
– to na początku fałszywa definicja sytuacji, prowokująca
nowe zachowanie, które sprawia, że pierwotnie błędna koncepcja sprawdza się. Pozorna
słuszność samospełniającego się proroctwa utrwala triumf błędu.
Proces potwierdzania oczekiwań:
I. Nabywanie informacji potwierdzających stereotyp
- aktywne przeszukiwanie danych potwierdzających stereotyp
- polega na nabywaniu informacji na temat cech charakteryzujących członków obcej grupy
- strategie zdobywania informacji: (1) szukanie informacji najbardziej istotnych przy
podejmowaniu decyzji, czy druga osoba ma daną cechę (informacji diagnostycznych) lub
(2) próba odnalezienia informacji potwierdzających z góry wyrobione przekonania.
- skłonność do (1) – sprzyja formułowaniu trafnych sądów na temat cech innych ludzi
- skłonność do (2) – może prowadzić do stronniczych opinii – zgodnych ze stereotypem
- w przypadku stereotypów zostaje pobudzony węzeł reprezentujący grupę, a informacje
zawarte w połączonych z nim węzłach stają się łatwiej dostępne niż dane z innych sieci
II. Tendencyjne przetwarzanie informacji
- widoczny staje się wpływ oczekiwań na poznawcze przetwarzanie zaobserwowanego
zachowania (bardziej pasywny etap)
- kiedy aktywacja jakiejś kategorii społecznej wytworzy określone oczekiwania, człowiek
na ogół zwraca większą uwagę i lepiej koduje informacje potwierdzające oczekiwania, a
nie na taką, która je podważa - rezultatem jest to, że człowiek widzi to, co chce zobaczyć
- człowiek jest skłonny przypominać sobie informacje zgodne ze stereotypem, a nie
sprzeczne z nim (bo: „wyjątki od reguły" są pomijane – osoba wie, że stereotyp nie
sprawdza się nigdy w stu procentach, dlatego pomija przypadki odstępstw; poza tym
oczekiwania oparte na stereotypach, dotyczą właściwości, które trudno jest podważyć,
dlatego człowiek nie koncentruje się na przypadkach odstępstw)
- dowody poważające stereotyp powodują, że zachowania są tłumaczone czynnikami
sytuacyjnymi, a nie wewnętrznymi skłonnościami danej osoby. Dowód „przeciwko"
przypisywany jest sytuacji, nie przyczynia się do zmiany stereotypu, ponieważ nie
zostanie powiązany z cechą charakteryzującą przedstawiciela danej grupy.
- połączenie między węzłem reprezentującym jakąś cechę a węzłem grupy ulega osłabieniu
tylko wtedy, gdy dla wyjaśnienia dowodu podważającego dokonana zostanie wewnętrzna
- gdy reprezentantowi danej grupy udaje się obalić stereotyp, fakt ten przyczynia się do
powstawania lub umacniania negatywnych postaw w stosunku do niego samego lub do
grupy (antypatia wobec ludzi, którzy nie pasują do stereotypu)
III. Samospełniające się proroctwo
- oczekiwania często funkcjonują na zasadzie samospełniającego się proroctwa.
Wynikające z nich zachowania często wywołują u drugiej osoby takie reakcje, które
potwierdzają oczekiwania.