Prawo wyborcze
1. W szerokim znaczeniu tego słowa.
Całokształt, który określa tryb przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz rozdzielenie
mandatów.
2. W wąskim znaczeniu tego słowa.
Ogół reguł przesądzających o sposobie ustalania wyniku wyborów.
Dwa rodzaje systemów wyborczych:
1. większościowy - jest jeszcze mieszany
2. proporcjonalny
1. Większościowy - Mandat otrzymuje ten kandydat (w przypadku 1 okręgu mandatowego) lub przypada tej
liście (wiele okręgów mandatowych), która uzyska największą liczbę głosów.
- W sytuacji, kiedy kandydat nie uzyska odpowiedniej liczby głosów, bo głosy uległy
„rozstrzeleniu" zachodzi potrzeba przeprowadzenia II tury głosowania; są różne sposoby:
o Przechodzi 2 kandydatów (lub 2 listy), którzy otrzymali najwięcej głosów.
o Ci sami kandydaci, co w 1. turze, ale wybory oparte są o zasadę większości zwykłej –
względnej. - Różne klauzule zaporowe mogą byś stosowane – kandydaci muszą uzyskać zakładany
próg głosów.
2. Proporcjonalny - Występuje w niewielu krajach (m.in. Belgia, Dania, Norwegia, Szwecja, Portugalia). - Może być stosowany w okręgach wielomandatowych. - Umożliwia podział mandatów pomiędzy ugrupowania polityczne proporcjonalnie do
liczby uzyskanych przez nie głosów.
Mechanizmy, jakie umożliwiają sterowanie polityczną reprezentacją
- Zjawisko nierównej reprezentacji nazywa się mianem MALAPPORTIONMENT.
- Mechanizm taki umożliwia sterowanie reprezentacją np. na korzyść wsi.
- Wprowadzenie mechanizmów prawnych na niekorzyść mieszkańców miast przy
faworyzującym dla wsi rozwiązaniu (to jest tzw. bauer-klausel czyli klauzula
chłopska, pochodzi z XIXw. z Norwegii polegała na tym, że wprowadzano
proporcje reprezentantów - 2/3 musiało pochodzić ze wsi, a 1/3 mogła pochodzić z
miasta).
- Jest to naruszenie zasady równości. Każdy głos powinien mieć tą samą równą
wartość.
I. SYSTEM GŁOSOWANIA PLURALNEGO
- Jego istotą było przyznawanie pewnym grupom wyborców pozycji uprzywilejowanej m.in.
poprzez udzielenie tej grupie dodatkowych głosównp. z tytułu statusu majątkowego czy
wykształcenia.
- System taki występował m.in. w: Francji, Wielkiej Brytanii, Belgii w XIXw., ale także na
początku XX w. w Nowej Zelandii.
II. KURIALNY SYSTEM WYBORCZY
- Wprowadzał specjalne kolegia wyborców nazywane kuriami wyborczymi.
- Był budowany w oparciu o różne kryteria np. majątkowe, zawodowe, narodowościowe,
klasowe.
- Istota polegała na tym, że wprawdzie każdy wyborca dysponował indywidualnie 1
głosem, ale kurie miały prawo wyboru różnej ilości swoich deputowanych do
parlamentu.
- System dość skomplikowany, był stosowany w Austrii i Prusach. Prusy: 3 kurie według kryterium wysokości opłacanych podatków bezpośrednich.
III. SYSTEM GŁOSOWANIA WIELOKROTNEGO
- Jego istnienie sprawiało, że wyborca miał możliwość kilkakrotnego głosowania (w
miejscu zamieszkania, prowadzenia interesu, w okręgu uniwersytetu, który ukończył).
- Właściwy okręgowi anglosaskiemu.
Od głosowania pluralnego należy odróżnić:
IV. SYSTEM GŁOSOWANIA SKUPIONEGO (kumulatywnego)
- Ma zastosowanie również dzisiaj (rzadko).
- Powszechnie uważa się, że ten system nie stanowi naruszenia zasady równości, ale może
być dopuszczony pod pewnymi warunkami.
- Może mieć zastosowanie jedynie w wielomandatowych okręgach wyborczych.
- Istotą tego systemu jest to, że ustawodawca pozostawia całkowitą swobodę wyborcy, co do
tego w jaki sposób rozdysponuje głosy, którymi dysponuje w wyborach. Np. 5-cio
mandatowy okręg wyborczy – wyborca ma 5 głosów.
- Wyborca może skupić, skumulować wszystkie głosy albo część tych głosów i rzucić na 1
albo więcej kandydatów.
- Znany jest w Szwajcarii.
- Jest dosyć trudny technicznie i dlatego wymaga ustabilizowanego aparatu obsługującego
wybory, nie może być stosowany w wielkich organizmach.
- Wymaga pewnych uwarunkowań zewnętrznych.
Znaczenie
Wybory w demokracji przedstawicielskiej (reprezentacyjnej) są podstawowym sposobem
kreowania organów przedstawicielskich.
W nauce prawa konstytucyjnego wyróżnia się 2 terminy prawa wyborczego:
- Znaczenie przedmiotowe: ogół norm prawnych, które określają sposób przeprowadzania
wyborów do organów przedstawicielskich. - Znaczenie podmiotowe: prawo poszczególnego członka zbiorowego podmiotu
suwerenności do brania udziału w wyborach (bierne i czynne prawo wyborcze).
2. Podstawowe zasady prawa wyborczego
Podstawowe zasady prawa wyborczego to ukształtowane historycznie reguły, które
decydują o kształcie poszczególnych instytucji prawa wyborczego, odzwierciedlone w
konstytucji lub w ustawie nazywanej ordynacją wyborczą albo w obu tych aktach razem.
- powszechność - równość - bezpośredniość - zasada tajności głosowania - coraz częściej zasada wyborów wolnych.