Typy wskaźników według Nowaka

Wskaźniki empiryczne – występują wtedy, gdy wskazane przez nie zjawisko daje się

zaobserwować. Zachodząca relacja między nimi a danym zjawiskiem ma charakter związku

empirycznego. Stroną dodatnią wskaźników empirycznych jest duża na ogół łatwość wskazania ich słuszności tj. stwierdzania, iż są one rzeczywiście symptomem badanego zjawiska. Naczelną zasadą wskaźników empirycznych jest ich obserwalność tj. łatwość ich dostrzegania i to nie tylko przez osoby badane. Nie można jednak temu wskaźnikowi zaufać bezwzględnie ponieważ związek empiryczny między danym wskaźnikiem a zjawiskiem sprężeń wskazanym może okazać się niekiedy mało ścisły i wręcz błędny.

2. Wskaźniki definicyjne – mają one miejsce wówczas, gdy wynikają z definicji pewnego

zjawiska lub faktu. Wskaźnik definicyjny spełnia swą funkcję tym lepiej im bardziej staranna i

dostatecznie pogłębiona jest definicja wskazywanego przez niego zjawiska. Definicja taka

określa jednocześnie przedmiot badań i w wielu przypadkach wyznacza precyzyjnie ich

podstawowy cel badawczy. Wśród wskaźników definicyjnych wyróżnia się dwie kategorie: te,

które definiują nam pewne zespoły zjawisk, zdarzeń czy zachowań bezpośrednio

obserwowalnych; te, które definiują nam dyspozycje do takich zachowań czy występowanie

odpowiednich zdarzeń, jeśli dyspozycja znaczy jedynie tyle co częste pojawianie się, czy też

pojawianie się w kreślonych okolicznościach, określonych właściwości czy zachowania.

Wskaźniki inferencyjne – odnoszą się do zjawisk bezpośrednio nie obserwowalnych, nie

wchodzą do definicji badanych zjawisk. Wskaźniki te dotyczą ukrytych hipotetycznych

zmiennych, które wprawdzie są nie obserwowalne ale posiadają osobową „realność" i szereg

obserwowalnych następstw. Dobieranie wskaźników inferencyjnych do zjawisk nie

obserwowalnych, których definicje nie pozwalają na ustalenie szukanych wskaźników następuje najczęściej poprzez odwołanie się do teorii na temat tych zjawisk. Ważną rolę w odbieraniu wskaźników inferencyjnych stanowią teorie psychologiczne, np. w badaniu motywacji uczenia się, w ustalaniu tych wskaźników przydatne okazują się zarówno teorie motywacji jak i teorie uczenia się.