Kategorie kultury

W obrębie złożonej całości, jaką jest kultura w ujęciu globalnym, można wyróżnić

wielkie podstawowe działy, różniące się charakterem elementów — kategorie kultury.

Wewnątrz kategorii da się wydzielić mniejsze całości, które określa się dziedzinami

kultury.

Kultura tworzona jest przez człowieka na zasadzie współzależności postaw i

wartości, w najszerszym rozumieniu pojęcia wartość. Jak rozumiał to F. Znaniecki,

wartość to tyle, co wszelki przedmiot ludzkich zainteresowań i interesów.

Można wyróżnić trzy rodzaje wartości:

1) konkretne przedmioty pozaludzkiego świata stworzone przez ludzi,

2) inni ludzie, partnerzy interakcji,

3) wartości symboliczne powstające w świadomości ludzi, wyrażane za pomocą

zjawisk i przedmiotów stanowiących ich zoobiektywizowaną postać — za pomocą znaków

i symboli.

Każdemu rodzajowi wartości odpowiada kategoria kultury — kultura bytu, kultura

społeczna, którą A. Kłoskowska proponuje nazywać socjetalną oraz kultura

symboliczna.

Nowoczesne społeczeństwa wymagają komunikowania się ich członków w

dziedzinie administracji, prawa, polityki, ideologii i edukacji oraz gospodarki. Bez

posługiwania się znakami i symbolami, m.in. językiem, taka komunikacja nie byłaby

możliwa. W skład kultury socjetalnej wchodzą również takie elementy porządku

społecznego, jak podział własności, władzy, zróżnicowany dostęp do powszechnie

pożądanych dóbr, funkcji, pozycji społecznych. Wartości symboliczne są często

rozumiane jako kultura w tzw. węższym rozumieniu, czyli filozofia, religia, nauka, sztuka.

Kultura popularna, zwana także kulturą masową (tak określił ją w 1944 roku Dwight

MacDoland) wyróżnia się szerokim zasięgiem. Odbiorcami jej są liczne kategorie osób z

różnych klas społecznych. Dzięki zastosowaniu technicznych środków przekazu,

umożliwiających masowe komunikowanie się tzw. mass mediów, możliwe jest powielanie

dowolnej liczby kopii taśmy filmowej, kasety video czy płyty, a co a tym idzie

standaryzacja przekazów.

Kultura popularna wiąże się z tzw. trzecim układem kultury. Dociera dziś nawet do

bardzo odległych od centrów życia kulturalnego miejscowości i umożliwia przełamanie

izolacji kulturalnej społeczności lokalnych, dając tym samym szansę uczestnictwa w

kulturze ponadlokalnej. Jest to głównie kultura związana z czasem wolnym, z zabawą i

rozrywką. Kategoria czasu wolnego pojawia się w społeczeństwach industrialnych, gdzie

następuje ścisłe rozgraniczenie czasu pracy i czasu wolnego, który jest przeznaczany

także na uczestnictwo w kulturze.

Treści kultury elitarnej zyskują trwałą wartość, a niektóre z nich składają się na

dorobek kulturalny ludzkości, np. dzieła sztuki czy systemy filozoficzne. Uczestnicy

kultury elitarnej stanowią wyselekcjonowany krąg odbiorców, chociaż nie pokrywa się on

ani z elitą polityczną, ani ekonomiczną danego społeczeństwa. Elitarny zasięg tej kultury

wynika ze stopnia trudności odbioru jej dzieł, które szeroka publiczność uważa za

niezrozumiałe, trudne, a nawet dziwaczne.