Polska architektura od Jana III Sobieskiego

Polska architektura od Jana III Sobieskiego do Stanisława
Augusta
Architektura po wojnach połowy XVII wieku zaczęła się ponownie odradzać w okresie
panowania Jana Sobieskiego. Od lat 1670. wprowadzano formy dojrzałego baroku, których
doskonałym przykładem jest królewska rezydencja w Wilanowie. Rozbudowany przez
spolonizowanego Włocha Augustyna Locciego (1650-1730) ze skromnego dworu pałac wraz
z założeniem ogrodowym był typową rezydencją barokową, czerpiącą swoje formy ze wzoru
pałacu wersalskiego. Jego przestrzenne założenie, rozczłonkowana bryła, bogata dekoracja
sztukateryjna i malarska były charakterystyczne dla realizacji architektonicznych dojrzałego
baroku. Program ikonograficzny i wyposażenie wnętrz było wyrazem sarmatyzmu
reprezentowanego przez Sobieskiego. Jego mecenat, nawiązujący do antyku, gloryfikował
ideały rycersko-ziemiańskie. Popularyzował typ wiejskiej siedziby, jaką był Wilanów, pełnej
dzieł sztuki i bogatego rzemiosła artystycznego, często o motywach i wpływach wschodnich.
Ta próba łączenia w sztuce elementów wschodnich i zachodnich, znana pod mianem
sarmatyzmu, rozejdzie się szeroko po kraju i będzie żywa na prowincji prawie do końca
XVIII wieku. Jej najlepszym wyrazem w architekturze będzie najczęściej drewniany dwór
szlachecki z portykiem lub gankiem kolumnowym.
Obok mecenatu królewskiego niezwykle silną pozycję posiadał mecenat kościelny. Po
ostatecznym zwycięstwie kontrreformacji oraz po wojnach, które wzmocniły ducha
katolickiego w narodzie, powstawało dziesiątki nowych świątyń o bogatym programie
dojrzałego baroku. Jedną z ciekawszych realizacji drugiej połowy XVII wieku był wileński
kościół św. Piotra i Pawła na Antokolu. Zbudowany jako wotum za szczęśliwe ocalenie
podczas wojen z Moskwą przez Michała Kazimierza Paca, posiada malowniczo rozwiązaną
fasadę, znakomite stiuki Pertiego oraz iluzjonistyczne malowidła Palloniego. W podobnym,
dość dynamicznym stylu dojrzałego baroku zrealizowano kościół akademicki św. Anny w
Krakowie. Jego twórcą był najwybitniejszy architekt drugiej połowy XVII wieku w Polsce,
Tylman z Gameren (1632-1706). Ten holenderski z pochodzenia budowniczy wraz z włoskim
sztukatorem Baltazarem Fontaną (1658-1738) stworzył jeden z najciekawszych obiektów
sakralnych doby baroku. Wzorowany na rzymskim kościele San Andrea della Valle budynek
posiada dwuwieżową fasadę o wypukłych gzymsach dynamizujących formę oraz znakomite
wnętrze, które ozdobiły sztukaterie i “mała architektura” ołtarzy stworzonych przez Fontanę.
Kościół św. Anny był w twórczości Tylmana wyjątkowy. Bowiem jego projektant należał do
architektów nurtu klasycyzującego, operującego formami monumentalnymi, z wielkimi
porządkami kolumnowymi lub pilastrowymi, ale bez nadmiernej dekoracji zewnętrznej. Takie
były kościoły, pałace, dwory i nagrobki, które wykonywał dla króla i oświeconej elity np.
rodziny Lubomirskich czy Krasińskich. Królewskim założeniem urbanistycznym był
warszawski Marywil (Marie-Ville), wielkomiejskie założenie ... zobacz całą notatkę