Obserwacja uczestnicząca ukryta

Piotr Chomczyński - wybrane problemy etyczne w badaniach. Obserwacja uczestnicząca ukryta. Wstęp. Kwestią poruszona w artykule jest problem etycznej strony obserwacji uczestniczącej ukrytej. Przedstawiają ją poniższe punkty:
Zmiana statusu obserwowanych w oczach badacza;
Problem zaufania opartego na `wspólnej' definicji sytuacji- `instrumentalne zaufanie;
Problem wzajemnego ` zwierzania się'. Implikacje etyczne;
Postawa badacza wobec konfliktu. Problem zaangażowania;
Moment zakończenia badań i problem ujawnienia `prawdziwej tożsamości'.
Obserwacja uczestnicząca jawna i ukryta jako techniki badawcze. Obserwacja uczestnicząca jest procesem badawczym, w którym obserwator przebywa w środowisku społecznym dla celów badań naukowych. Obserwator jest w bezpośrednich, bliskich stosunkach z obserwowanymi i współuczestnictwo w ich naturalnym życiu dostarcza mu materiałów badawczych. Technika obserwacji uczestniczącej jest dość często wykorzystywana na gruncie nauk społecznych.
Prowadzenie badań w środowisku naturalnym dla badanych zwiększa zadaniem zdaniem autorów prawdopodobieństwo zrozumienia badanej rzeczywistości poprzez odzwierciedlenie tych wszystkich elementów, które się na nią składają. Wg. Roberta Prusa i Scotta Grillsa „rola obserwatora uczestniczącego pozwala badaczowi przybliżyć się do doświadczeń życiowych uczestników w większym stopniu, niż czyni to zwykła obserwacja”.
Rodowód obserwacji uczestniczącej sięga badań etnograficznych i antropologicznych. Wg Lucy Moore i Jan Savage obserwacja jest „szczególnie użytecznym sposobem dla poznania ludzkich, społecznych zwyczajów, sposobów odnoszenia się do siebie nawzajem oraz wyznawanym ideom nadającym sens ich światu”.
W badaniach nad zjawiskiem narkomanii zastosowano w ramach tejże techniki metodę kuli śnieżnej (snowballing), czyli jawnego wprowadzania badacza i zapoznawania z innymi przez osoby z wewnątrz badanej grupy.
Odmianą obserwacji uczestniczącej jest obserwacja uczestnicząca ukryta (w psychologii nosząca nazwę „zamaskowanej obserwacji uczestniczącej”). /obserwator stosujący tę technikę ukrywa swoją tożsamość przed wszystkimi badanymi bądź niektórymi z nich. Jej wadami są: niezamierzony (czasami nawet nieświadomy) wpływ badacza na „obserwowaną” przez niego rzeczywistość, utrata obiektywizmu badacza w stosunku do przedmiotu badań, niemożność dokładnego zaplanowania swojej roli w trakcie obserwacji, jej bezużyteczność w przypadku takich grup, które funkcjonują na granicy bądź poza prawem, na przykład narkomanii czy przestępcy czy angażowanie emocji badacza w stopniu trudnym do kontrolowania i wiele innych. Wśród badaczy stosujących obserwację uczestniczącą ukrytą dominuje przekonanie, że ujawnienie celi badań zniweczyłoby wszelkie próby poznania prawdy. Ludzie inaczej zachowują się wiedząc, że są obserwowani, „co może wpłynąć na zachowanie badanych osób i zniekształcić wyniki”.

(…)

… rzeczywistość, co przeczy standardom metodologicznym, lecz także można doprowadzić do eskalacji konfliktu i wyrządzenia komuś krzywdy. Może się zdarzyć, że badacz stanie się kozłem ofiarnym i w przyszłości będzie doświadczał docinków i upokorzeń. Efektem końcowym może być częściowe lub całkowite wykluczenie z grupy. Należy także pamiętać o tym, że badacz pojawia się w organizacji jedynie na jakiś czas, zaś…
… badaczowi trafność i rzetelność jego obserwacji, lecz także wspomagać proces konceptualizacji problemów.
„neutralność zachowania” ze strony badacza, mam na myśli intencjonalne postępowanie badacza, przekładające się na sprowadzenie kontraktów z badanymi do jak najbardziej „neutralnej formy”
Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że konsekwencją przyjętej „neutralności zachowania…
… przekonaniami. Koniecznością zachowania konformistycznego wobec przekonań grupy bądź jej częśći, wyrażanych pod adresem przełożonych czy współpracowników. Opis badań
Facet pracował w fabryce AGD, 1400 innych osób, zatrudnili go najpierw jako pomocnika w dziale produkcji, później awansował na stanowisko operatora gilotyny hydraulicznej .
W czasie trwania obserwacji istniała możliwość nieskrępowanego…
... zobacz całą notatkę