Gałdowa, A. (1999). Wprowadzenie. W: Gałdowa, A. (red.), Klasyczne i współczesne koncepcje osobowości . (Psychologia Osobowości I). (s. 9-36). (wyd. 2). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. WPROWADZENIE
Gdy poznać i opisać chce się coś żywego, To naprzód trzeba ducha wygnać z niego, A wnet się części w ręku trzyma, Tylko niestety, spójni ducha nie ma. (Goethe)
Problematyka osobowości skupia na sobie zainteresowania tak psychologów teoretyków, jak i praktyków. W myśleniu teoretycznym problemem zasadniczym jest całościowe ujęcie mechanizmów stojących za zachowaniem się podmiotu, opis i wyjaśnienie swoistej instancji nadrzędnej, integrującej różnorakie mechanizmy, decydującej o (transsytuacyjności pewnych zachowań czy czynności człowieka, o występującym u jednostki poczuciu własnej ciągłej tożsamości i zróżnicowaniu interindywidualnym. Obok tych kwestii zasadniczych, do których zaliczyć należy także kształtowanie się i strukturę „ja”, w płaszczyźnie myślenia teoretycznego istnieje jeszcze cały szereg problemów szczegółowych. Wszystkie one, i te zasadnicze, i te bardziej szczegółowe, mają swój aspekt rozwojowy, co wyznacza kolejny obszar tak ..badań empirycznych, jak i teoretycznych refleksji. Zgodnie z celami stawianymi sobie przez psychologię jako naukę, w teoretycznym myśleniu o osobowości dominuje podejście nomotetyczne: tendencja do ujmowania tego co wspólne, co się powtarza, co może stanowić podstawę do formowania praw czy zasad, a więc zdań orzekających o człowieku „w ogóle” lub o różnorakich aspektach funkcjonowania człowieka „w ogóle”.
Psychologa praktyka interesuje w pierwszym rzędzie konkretna jednostka ludzka, poszukująca pomocy czy rady w związku z własnymi, indywidualnymi problemami. W relacji: człowiek (pacjent, klient) - człowiek (psycholog) ważne jest nie tylko to, co daje się odnieść do pewnych ogólnych prawidłowości (a więc co wspólne wszystkim ludziom), lecz i to, a może przede wszystkim to, co indywidualne, niepowtarzalne, co tym ogólnym prawidłowościom się wymyka, a jest istotne dla sposobu funkcjonowania konkretnego człowieka. Poznanie w ramach praktyki psychologicznej jest idiograficzne, koncentruje się na tym, co indywidualne, niepowtarzalne.
Odmienność celów teorii i praktyki psychologicznej, wyrażająca się podejściem nomotetycznym i idiograficznym do przedmiotu poznania, pociąga za sobą konieczność stosowania różnorodnych sposobów poznania. Dla podejścia nomotetycznego właściwym sposobem postępowania poznawczego będzie opis i wyjaśnienie, przy podejściu idiograficznym proces poznania wykracza poza opis i wyjaśnienie (zawsze stanowiące fundament poznania), zmierzając ku rozumieniu, które ze swej istoty dotyczy konkretnej jednostki ludzkiej, a nie człowieka „w ogóle”. Opis i wyjaśnienie dotyczy faktów i zjawisk intersubiektywnie dostępnych, czyli tak zwanych obiektywnych, zakłada więc perspektywę zewnętrznego obserwatora. Rozumienie skierowane jest zawsze ku intencjom, nastawione jest na sens, na to, co dane jest konkretnej jednostce w jej doświadczeniu, na to, co subiektywne, a więc zakłada perspektywę wewnętrznego obserwatora.
(…)
… tzw. warstwie wyjaśniającej, zetkniemy się wtedy z dokładnym omówieniem innego jeszcze, podobnego terminu: konstrukt hipotetyczny.
Konstrukt hipotetyczny to termin, który w ramach danej teorii reprezentuje tzw. zmienną pośredniczącą, przez odwołanie się do której wyjaśnia się związki zachodzące między pewnymi faktami czy zjawiskami. Zazwyczaj dane nam są bezpośrednio (tzn. w obserwacji) tylko dwa ogniwa tego związku: pierwsze, tzw. zmienna niezależna (przyczyna), i ostatnie, tzw. zmienna zależna (skutek). To, co je łączy, ogniwo czy ogniwa pośrednie, nie jest dane obserwacyjnie.
Poszukując wyjaśnienia, zakładamy istnienie zmiennej pośredniczącej, którą w języku teorii reprezentuje właśnie określony konstrukt hipotetyczny. W jakim stosunku pozostają do siebie te dwa terminy: konstrukt…
… mamy prawo wnioskować, że coś takiego jak ów metawzór istnieje realnie, jako względnie stała dyspozycja (możność, potencja) do realizowania określonych zachowań w taki a nie inny sposób i w określonym kierunku, stanowiąc niezwykle złożoną zmienną pośredniczącą, reprezentowaną w języku teorii terminem „konstrukt teoretyczny”.
Porównując zachowania różnych ludzi, możemy wyodrębnić pewne wspólne…
… między faktami, związkami o charakterze przyczynowym lub - jak woli Madsen - funkcjonalnym (termin „przyczynowy” kojarzy się z podejściem deterministycznym). Ponieważ nie zawsze - a w psychologii jest to niemal regułą - można zaobserwować wszystkie elementy („ogniwa”) takich związków funkcjonalnych, zakłada się istnienie tzw. zmiennych pośredniczących. Przedmiotem obserwacji jest zazwyczaj pierwszy…
… o tym, co ogólne, gdyż inaczej zgubi się w masie faktów jednostkowych. Teoria psychologiczna powinna być dla praktyka nicią Ariadny, która ułatwi orientację w faktach dotyczących konkretnej jednostki, umożliwi ocenę ich znaczenia, pomoże w doborze określonych środków pomocy psychologicznej. Konieczność kompromisu, wyraźnie wyłaniająca się z różnorodnych koncepcji tak zwanej psychologii humanistycznej, domaga…
… tutaj zasygnalizowanych.
1. OSOBA I OSOBOWOŚĆ JAKO PRZEDMIOT ZAINTERESOWAŃ PSYCHOLOGII
W pracach z zakresu psychologii osobowości, zwłaszcza od czasu pojawienia się psychologii humanistycznej, spotykamy dwa terminy, których właściwe rozumienie ma znaczenie podstawowe, tak dla teorii, jak i dla praktyki psychologicznej. Na znaczenie uściśleń terminologicznych wskazywano w psychologii niejednokrotnie, o potrzebie…
… XVIII wieku, aczkolwiek źródeł współczesnych koncepcji osoby poszukiwać należy w znacznie bardziej odległej przeszłości. Filozofia człowieka, nazywana dzisiaj często antropologią filozoficzną, wyróżnia dwa główne, utrzymujące się na przestrzeni całej historii myśli antropologicznej, sposoby opisu osoby ludzkiej: relacjonistyczny i substancjalistyczny, w każdym jednak z tych ujęć osoba to byt…
… terminu „teoria” przeszło w starożytności ewolucję, i tak, początkowo termin ten oznaczał akt wszelkiego obserwowania jakichś zjawisk, następnie oficjalne poselstwo państwowe udające się na święte igrzyska, aby się im przyjrzeć i oddać cześć bogom, i wreszcie wspomniany wyżej kontemplacyjny ogląd intelektualny...
Według starożytnych, im bardziej życie nasze jest uwolnione od więzów ciasnego praktycyzmu…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)