Kolegium teatynów w Warszawie

Sprowadzeni z Włoch teatyni otwierają w 1737 r. Collegium Varsaviense – nowoczesna szkołę szlachecką w Warszawie. Teatyni nie tylko nie znali j. polskiego, ale również nie orientowali się dobrze w potrzebach ówczesnej Polski w dziedzinie wychowania. Dlatego też program swojej szkoły opierali na programach i założeniach wychowawczych akademii rycerskich. Kolegium Warszawskie dostępne formalnie dla wszystkich synów szlacheckich, faktycznie przeznaczone było tylko dla młodzieży magnackiej, gdyż jedynie magnaci mogli bez trudu uiszczać wysokie opłaty. Wychowanie w tej nowej szkole oparte było na religii, wolnej jednak zgodnie z wymaganiami wieku Oświecenia od jezuickiej bigoterii, pompy i przesady. Zasady moralne, którymi wychowankowie teatyńscy mieli kierować się w życiu codziennym, opierały się nie tyle na religii, ile raczej na przesłankach zupełnie świeckich, takich jak żądza sławy, ambicja, honor, pogarda strachu, umiłowanie prawdy, umiejętność postępowania z ludźmi itp. Nad wyrobieniem tych zalet czuwali nauczyciele i lokaje, troskliwie dobierani i wykształceni, dbający ponadto o wygodę powierzonym ich opiece chłopców, o schludność ich szat i pomieszczeń. Jakkolwiek program nauczania kolegium teatyńskiego usiłował pogodzić wiedzę językoworetoryczną z przedmiotami matematyczno-przyrodniczymi, to jednak hołdując tradycji preferował języki. Nauczanie rozpoczynano od nauki łaciny, języka niemieckiego i francuskiego. Ponieważ w rozkładzie zajęć nie można było zmieścić języka włoskiego, uczono go tylko przez konsekwencje przy stole. Ze służba i nauczycielami mogła młodzież porozumiewać się tylko w jednym z tych języków. Ponadto przepisy zalecały aby historii uczyć jedynie w języku łacińskim, francuskim albo niemieckim. Łacina nie była już głównym przedmiotem nauczania ani nie zajmowała uczniom zbyt wiele czasu. Uczono jej nie przez wykuwanie gramatyki, lecz przez lekturę autorów klasycznych. Po opanowaniu podstawowych wiadomości z poetyki uczniowie rozpoczynali naukę retoryki opartej na najlepszych wzorach i pisarzach klasycznych. Za przykładem akademii rycerskiej uczono równocześnie z łacina historii, wskazując na odpowiednich mapach stolice omawianych krajów i wszelkie miejscowości wspomniane w dziejach. Do przyszłej działalności politycznej i funkcji dyplomatycznych miała synów magnackich przygotowywać historia nowożytna. Zaznajamiała ona uczniów z granicami każdego kraju, z prowincjami wchodzącymi w jego skład, z klimatem, obyczajami i formami rządów, domami panującymi i ich historią, rzekami i miejscami godnymi pamięci.