Prawa człowieka - prawo narodów do samostanowienia - porządek międzynarodowy

Istotny problem na styku praw człowieka i stosunków międzyn. Pojawił się w związku z Wiosną Ludów oraz po Kongresie Wiedeńskim (1815). Istotne były też problemy narodowościowe w imperiach Europy Śr-Wsch i Połdn., poprzedzające wojny bałkańskie, w rezultacie których wiele narodów odzyskało niepodległość. Przed I woj. św. Lenin sformułował zasadę samookreślenia

narodów, którą Rosja Sowiecka respektowała jedynie w pierwszych latach istnienia. Zasada ta nie miała także odzwierciedlenia w Lidze Narodów, dopiero w Karcie Atlantyckiej, a następnie w Karcie NZ (pomimo sprzeciwu państw kolonialnych). Rozwinięcie jej nastąpiło w lat. 60 i 70 w Paktach Praw Człowieka. Prawo narodów do samostanowienia traktowano jako ogólną zasadę prawa i SM, czego politycznym potwierdzeniem było przyjęcie przez ZO ONZ w 1960 Deklaracji o przyznaniu niepodległości krajom kolonialnym (jej kontekstem był proces dekolonizacji). Najsłynniejszą definicją tej zasady jest Deklaracja zasad prawa międzyn. dot. przyjaznych stosunków między państwami (1970). W KBWE położono nacisk na swobodę kształtowania wewnętrznego ustroju polit. i gospod. Państw (w Europie nie było dekolonizacji) – do tego nawiązują wydarzenia z 1989, odrzucenie narzuconego przez ZSRR ustroju.

Afryka: sztuczność granic i słabe zaawansowanie procesów narodowotwórczych ujawnia

nieadekwatność posługiwania się tą zasadą w stosunku do panującej tam rzeczywistości.

Tajwan: część narodu chińskiego realizuje to prawo zdecydowanie broniąc swojego ustroju

politycznego i gospodarczego przy odrzuceniu aspiracji do suwerenności prawnomiędzynarodowej. Nie ma jednego, uniwersalnego wzoru urzeczywistniania prawa do samostanowienia, jest ono uwarunkowane realiami życia międzynarodowego.