Teoria Marksa

Jako jedyna była oparta na konkretnych historycznych społeczeństwach, a nie na jakimś ogólnym abstrakcyjnym społeczeństwie jak czynili to Comte i Spencer.

W teoriach Comte'a jak i Marksa określana jest strategia działania aby osiągnąć daną fazę

rozwojową. Według teorii Comte'a i Marksa rozwój społeczny możliwy jest dzięki jednemu określonemu czynnikowi (naturalny rozwój umysłu-Comte, byt społeczny-Marks), jednakże gdy czynnik ten jest przez nich opisywany okazuje się on zespołem wielu czynników wzajemnie ze sobą powiązanych.

Przedstawione teorie rozwoju społecznego próbowały wyjaśnić losy ludzkości, wyodrębnić

określone fazy dziejowe. Przedmiotem dociekań było zazwyczaj jakieś abstrakcyjne

społeczeństwo, nie były brane pod uwagę dane historyczne, stąd powstały charakterystyczne

dla praktycznie wszystkich teorii zarzuty ogólnikowości, abstrakcyjności oraz ahistoryczności.

Wspólną cechą jest także upraszczanie struktury i kultury społeczeństwa, wprowadzanie

różnego rodzaju uogólnień. Teorie te praktycznie pozbawione są faktów na podstawie których mogły by się opierać. W pewnym sensie wyjątkiem może być tutaj teoria Karola Marksa. Teorie linearne i cykliczne, a nawet i dychotomiczne mają charakter deterministyczny, czyli kierunek zmian jest nieunikniony bowiem dokonuje się on według pewnego stałego schematu. W teoriach cyklicznych oraz w teoriach linearnych Spencera i Comte'a zawarty jest pogląd, iż społeczeństwo może powrócić do stanu „quo ante" czyli do stanu wyjściowego. Jednakże autorzy tych teorii nie podają w jaki sposób mogło by dojść do anulowania dokonanych zmian i powrotu do stanu wyjściowego.