Funkcje i geneza nierówności Nierówność społeczna jest zjawiskiem, które szczególnie mocno dotyka sfery ludzkich interesów i angażuje silne emocje. Dlatego refleksja na jej temat zamyka się bardzo często w ramach ideologii, czyli takich systemów myślowych, które ‐ jak pamiętamy ‐ są służebnic podporządkowane określonym interesom grupowym. Ale nierówność jest także ważnym tematem refleksji teoretycznej, której celem jest nie tyle usprawiedliwienie lub atakowanie nierówności, ile jej wyjaśnienie. Usytuowanie różnych grup, warstw czy klas w obrębie hierarchii stratyfikacyjnych czy układów biegunowych decydowało o charakterze wytwarzanych przez nie lub przyjmowanych jako swoje ideologii. Ideologie te legitymizowały nierówności, albo przeciwnie ‐ domagały się ich zniesienia. Zapytywały w szczególności, czy nierówność jest sprawiedliwa. Mimo wielości konkretnych sformułowań i argumentacji można ideologie nierówności sprowadzić do trzech typów. Pierwszy to ideologie elitarystyczne albo arystokratyczne. Głoszą one, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są „wyższeʺ od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach. Grupy te mogą być ukonstytuowane przez urodzenie, jak w przypadku dynastii, arystokracji, obywateli cesarstwa rzymskiego, polskiej magnaterii i szlachty, wyższych kast w Indiach. Mogą też obejmować ludzi o szczególnych predyspozycjach, talentach, mądrości, bliskości Boga. Przykłady to starszyzna plemienna, szamani, duchowni. Ideologie rasistowskie i nacjonalistyczne nadawały taką wyróżnioną pozycję „wybranymʺ rasom lub narodom, przypisując im konieczne i wrodzone przewagi nad innymi zbiorowościami rasowymi bądź etnicznymi. Drugi rodzaj to ideologie egalitarne formułowane przez grupy upośledzone lub w ich imieniu. W wersji najbardziej radykalnej sprzeciwiały się wszelkim społecznym nierównościom i przywilejom, żądając identycznych warunków życia dla wszystkich. W wersji bardziej realistycznej wskazywały na biologiczne podobieństwo w obrębie gatunku ludzkiego, co implikować miało takie same potrzeby i wobec tego należny wszystkim ludziom identyczny, minimalny poziom ich zaspokojenia. Wszyscy ludzie, jako ludzie, muszą mieć zaspokojone potrzeby wyżywienia, ubrania, schronienia, pracy, bezpieczeństwa. Dopiero ponad tym poziomem dopuszczalne są nierówności. Trzecia wersja ega‐litaryzmu mówi nie o równości poziomu zaspokojenia potrzeb, nie o równości osiągnięć, lecz o równości szans ich osiągania. Należy ludziom zapewnić równy start, równe możliwości dostępu do społecznie pożądanych dóbr, nie wyłączać ani nie ograniczać żadnych zbiorowości a priori. Wersja czwarta podkreśla konieczność równości wobec prawa, tzn. identycznej kwalifikacji czynów, identycznego poziomu odpowiedzialności, identycznego traktowania przez wymiar sprawiedliwości, niezależnie od zajmowanej pozycji społecznej czy przynależności grupowej. W szczególności postulat ten dotyczy pozycji najwyższych, związanych z władzą państwową. Wersja piąta żąda równości praw podmiotowych, to znaczy gwarantowania każdemu realizacji uprawnień przysługujących niezależnie od położenia społecznego. Wyróżnia się tu zazwyczaj prawa i
(…)
… i wolności obywatelskie albo polityczne, np. do udziału w głosowaniu czy do kandydowania w wyborach, swobody wypowiedzi itp., prawa socjalne, np. do zatrudnienia, edukacji, ochrony zdrowia, i wreszcie uniwersalne prawa człowieka, chroniące godność, wolność, autonomię osoby ludzkiej, np. zakazujące tortur, drastycznych kar cielesnych, ograniczania wolności itp. Trzecie stanowisko ideologiczne zwane…
… merytokratyczna występuje w formie skrajnej, kiedy traktuje wszelkie niepowodzenia ‐ np. biedę czy bezrobocie ‐jako zawinione przez własną bierność, nieudolność, nieodpowiedzialność. W wersji bardziej umiarkowanej przyjmuje, że marginalizacja pewnych grup może być wynikiem zewnętrznych okoliczności społecznych, niezawinionych przez członków społeczności i wówczas dopuszcza zapewnienie im minimalnych warunków życia bez związku z zasługami. Stanowi w tym przypadku pewien kompromis z umiarkowanym egalitaryzmem odwołującym się do minimalnych, wspólnych ludziom potrzeb. Inne odmienności w ramach ideologii merytokratycznej dotyczą dopuszczalnej skali nierówności. Wersja skrajna pozostawia tu całkowitą swobodę, dopuszczając nawet ogromne rozpiętości między szczytami i dołami hierarchii stratyfikacyjnych…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)