Wielowarstwowość tematyczna powieści i znaczenie tytułu
- rzecz dzieje się w l. 80 XIX w.
- motyw szkoły-1szy plan
Kleryków- soczewka, mikrorzeczywistość życia polskiego, w której w pomniejszonym
formacie widać powszechne procesy.
Nad całością ciąży jedno wydarzenie- klęska powstania styczniowego. Jest to fakty
tłumaczący wszystko, stale obecny. Istnienie czego, o czym nie mówi się na stronach – objaw
Powieść ukazuje wewnętrzne mechanizmy polityki państwowej. Odtwarza politykę
personalną w szkolnictwie na terenie Królestwa. .
Nauczyciele – wykonawcy kar – czują się realizatorami misji politycznej. Różne formy i
sposoby:
- wulgarność i prostactwo, np. insp. Sieldiew
- fałszywa przyjaźń, przebiegłość, np. Kriestoobradnikow i insp. Zabielski
Rola i położenie nauczycieli polskich: grzęzną w tchórzliwym oportunizmie, psychologicznie
zastraszeni.
Rosyjskość oznaczała postęp, twórcze podejście, wyższość pod każdym względem
Polskość – zacofanie, antydemokratyczność.
Ta perfidna forma zniewolenia umysłowego, moralnego i politycznego, ukazana na
przykładzie Borowicza.