Syzyfowe prace

W biografii Borowicza jest wiele rysów wziętych doświadczeń autora, np.:

- matka: uczuciowy związek matki z synem, obecność matki w pierwszych dniach nauki syna

-powrót matki i syna (najbardziej ekspresyjny epizod powieści)

- śmierć matki, wybuch dziecięcej pobożności

Inni bohaterowie – kontaminacje portretowe, np.. Kriestoobradnikow to kielecki Woronkow + warszawski Sokołow, inspektor Zabielski

Inne- wierne modelowi, np. Kostriulew (Aleksander Geisler – historyk kielecki), Iłarion

Dziarski (Mikołaj Sperański – nauczyciel jęz, polskiego i lit, ros.), ks. Wargulskie (ks.

Czerwiński).

Wartość wiarygodnego dokumentu posiada również to, co w powieści jest najistotniejsze, obraz rusyfikacji i odporu młodzieży na tle ogólnej inercji społeczeństwa. Obraz ten pokrywa się z faktycznym stanem szkolnictwa elementarnego i średniego w Królestwie. Zmierzanie przez władze do nadania całemu systemowi wychowawczemu funkcji instrumentu „odpolszczania". W gimnazjum klerkowskim język wykładowy: rosyjski (jedyny przedmiot po polsku: religia)

Za mówienie po polsku – kary. Nauka polskiego na dalszym planie i ocenzurowana.

Zafałszowana historia w podręcznikach. Polityka rusyfikacyjna Apuchtina i Hurki (kuratorzy). Kontrole pozalekcyjne na stancjach. Sieć szpiegostwa i inwigilacji.

Powieść nie ogranicza się do ukazywania tylko zew. form rusyfikacji, lecz obnaża wew. mechanizm.

Cel szkoły – nie tylko odpolszczanie. Ale utrzymywanie umysłów w stanie bezładu, brak samodzielności (np. nauczanie tylko pamięciowe). Zupełna redukcja ideowych i artystycznych treści przedmiotu. Młodzież ratowała się samodzielną, zakazaną lekturą.

Zamierzony efekt finalny edukacji: maksymalne przytępienie zdolności do samodzielnego, krytycznego myślenia. „SP" to potwierdzają.

Społeczeństwo polskie nieuświadomione wchodziło w samobójczy sojusz

- wyeliminowanie tzw. kwestii polskiej z porządku polityki europejskiej

- ostateczne sformułowanie i upowszechnienie w kręgach społeczności narodowej zasad i programu politycznej ugody z władzą zaborczą- głównym eksponentem i organizatorem tej orientacji był poczytny i wpływowy na ziemiach polskich petersburski „Kraj", znakomicie redagowany przez Erazma Piltza przy pomocy Wł. Passowicza i syna margrabiego Zygmunta Wielopolskiego.

* wykładnik opinii publicznej wszystkich 3 zaborów

*nie dostrzegano żadnej szansy na niepodległość – głosił politykę rezygnacji i skromnego działania na rzecz rozwoju Polski

*"Kraj" konsekwentnie nakłaniał do bezwarunkowego przyjęcia państwowości rosyjskiej, do lojalności.

GENEZA, ŹRÓDŁA I REALIA POWIEŚCI

- zagadka: brak śladów pracy na utworem w „Dziennikach"

- autobiograficzność twórczości pisarza, silny związek z kręgiem przeżyć osobistych – teza że z myślą o powieści z lat szkolnych nosił się zapewne przez dłuższy czas – choć jego trudności w życiu osobistym nie sprzyjały temu projektowi

- wczesną jesienią r. 1892, niemal nazajutrz po ślubie z Oktawią Rodkiewiczową, wyjechał powtórnie do Szwajcarii – praca pomocnika bibliotecznego.

Pobyt w Raperswilu – okres krystalizowania się fundamentów społ. I narodowej myśli Żeromskiego (zapoznanie z dorobkiem lit. Wlk. Emigracji polistopadowej)

- na ostatniej redakcji tekstu zaważyło przesłanie Żeromskiemu przez Romana Dmowskiego rękopisu swojej pracy publicyst. O „Gimnazjach rosyjskich w Polsce" – z prośbą o przejrzenie i adiustację – Żeromski z ochotą się podjął. Korespondencja z Dmowskim. Dla Żeromskiego było to wzbogacenie materiału obserwacji, wzmocnienie waloru poznawczego i dokumentalnego powieści.

- pertraktacje z redaktorem krakowskiej „Nowej Reformy" – Michałem Konopińskim, zakończyły się pomyślnie i 7. 07. 1897 r. ukazał się pod pseudonimem Maurycego Zycha pierwszy odcinek Syzyfowych Prac. Powieść ukazała się jesienią 1897 r. w Drukarni Związkowej w Krakowie z datą wyprzedzającą 1898 pod tym samym tytułem, z podtytułem „powieść współczesna".

Syzyfowe Prace wbrew pozorom nie są ukrytą autobiografią. Historia Borowicza jest historią zmyśloną. Powieściowy Kleryków nie jest odbitką jakiejś konkretnej rzeczywistości, ale jakby miejscem każdym, gdziekolwiek na obszarze ziem polskich zaboru rosyjskiego. Syzyfowe Prace nie dają się odnieść w bezpośredni sposób do stosunków kieleckich. Wielokrotnie zwracano uwagę na nieidentyczność rzeczywistości historycznej i jej powieściowej projekcji. Ta pozorna niezgodność wynikała z naturalnych mechanizmów sztuki. Powieść jest więc wiarygodnym świadectwem i dokumentem czasów a zarazem liryczną „spowiedzią dziecięcia wieku". Powieść utkana jest z niepoliczalnych szczegółów, z których niemal każdy miał swój rzeczywisty pierwowzór:

- Gawronki, z których Borowicz wyrusza, to przefiltrowany przez wspomnienia obraz rodzinnych Ciekot Żeromskiego

- powieściowe Owczary odpowiadają dolinie autentycznych Psar, w których mały Żeromski

uczył się

- topografia Klerykowiówcz. Kielce (zaniedbane, ubogie…)

- kolejne stacje, na których zatrzymuje się Borowicz odpowiadają rzeczywistym postojom kieleckim