Pojęcie prawa
Prawo jako zjawisko polityczne
Prawo jest nierozerwalnie związane z państwem, a tym samym jest uwikłane w procesy
sprawowania władzy. Związek prawa z tymi procesami przejawia się w szczególności w tym,
że:
1. Prawo należy do najważniejszych elementów sprawowania władzy publicznej. Normy
prawne sankcjonowane przez państwo są bardzo silnym bodźcem do wymuszania
oczekiwanych przez państwo zachowań.
2. W państwie prawnym, prawo oznacza obszar, w którym mogą poruszać się sprawujący
władzę. Zgodnie z zasadą legalizmu organy państwa działają na postawie i w granicach
prawa. Wyznacza ono zatem zadania organów państwa, procedury podejmowania decyzji
oraz konsekwencje złamania tych procedur.
3. Prawo określa uprawnienia i obowiązki nie tylko osób nie pełniących funkcji władczych,
ale również uprawnienia i obowiązki organów względem siebie . Zapobiega w ten sposób
przypisywaniu sobie przez jakiś podmiot uprawnień i kompetencji mu nienależnych.
4. Prawa wyraża treści aksjologiczne czyli definiuje wartości
W doktrynie prawoznawstwa zwykło odróżniać się język prawny od języka prawniczego.
Język prawny to ten język, w którym formułowane są akty normatywne (ustawa, kodeks).
Jest odmianą języka etnicznego.
Język prawniczy to język, w którym formułowane są wypowiedzi o prawie, jego treści
w zakresie obowiązywania w ujęciu podmiotowym, czasowym i terytorialnym
(charakterystyczne wyrażenia łacińskie – posługują się np. sędziowie).
Jedną z cech charakterystycznych języka prawniczego jest występowanie tzw. zdań
deontycznych czyli zdań stwierdzających, czyli ze względu na treść określonej normy jakieś
zachowanie jest określonym podmiotom w pewnych okolicznościach nakazane, zakazane
albo nie jest ani zakazane ani nakazane.
PRAWOZNAWSTWO
Prawo jest pojęciem wieloznacznym, a na przestrzeni dziejów podejmowano wiele prób
zdefiniowania prawa. Wg. szkoły prawa natury, której twórcą i najwybitniejszym
przedstawicielem był John Locke, prawo to normy ustanowione przez Boga wynikające
wprost z jego woli, które człowiek w sposób mniej lub bardziej udolny wyraża w aktach
normatywnych.
Z kolei w ujęciu tzw. pozytywizmu prawniczego prawo to zespół norm postępowania
ustanowionych przez właściwe organy państwa we właściwym trybie, zagwarantowane
użyciem przymusu państwowego. Przedstawicielem był angielski prawnik John Austin.
Dura lex sed lex – Twarde prawo, ale prawo
Z kolei w ujęciu szkoły pozytywizmu prawniczego, którego twórcą był Leon Petrażycki,
prawo to przeżycie psychiczne osób stosujących prawo oraz adresata norm. Przeżycia te mają charakter atrybutywno-imperatywny. W przypadku osoby stosującej prawo istnieje
przeświadczenie o istnieniu uprawnienia do kształtowania sytuacji prawnej innej osoby.
Z kolei adresat normy prawnej ma poczucie określonego obowiązku. (Polska)
Wreszcie dla innych prawo jest tożsame nie tyle ze zbiorem przepisów zawartych
w ustawach, ile ze zbiorem decyzji aktów stosowania prawa, podejmowanych przez
urzędników. Takie podejście do prawa określa się mianem realizmu prawniczego. Jest to
pogląd szczególnie nośny w krajach anglosaskich i USA.
Law in action – Prawo w akcji
Prawo w podanym wyżej rozumieniu obejmuje tzw. prawo krajowe inaczej wewnętrzne,
które obowiązuje podmioty prawa znajdujące się w obszarze jurysdykcji danego państwa.
Prawo międzynarodowe publiczne to prawo, które obowiązuje państwa i organizacje
międzynarodowe. Jego źródłami są umowy międzynarodowe. Początkowo prawo
międzynarodowe publiczne różniło się od prawa krajowego, nie tylko trybem jego powstania, zakresem podmiotowym, ale i brakiem sankcji. Obecnie prawo upodabnia się do prawa krajowego czego przykładem może być nałożenie sankcji przez ONZ wobec państw
łamiących prawo międzynarodowe.
Prawo, a inne systemy normatywne
Prawo jest najważniejszym, ale nie jedynym systemem normatywnym regulującym
zachowanie członków społeczeństwa. Do pozaprawnych systemów normatywnych zaliczyć
można min. moralność, religie, zwyczaje.
RÓŻNICE POMIĘDZY PRAWEM, A MORALNOŚCIĄ:
1. Sposób powstawania norm prawnych i norm moralnych. Te pierwsze powstają w trybie
sformalizowanym w oparciu o obowiązującą w danym państwie procedurę legislacyjną.
Normy moralne powstają niejako samorzutnie, gdy dane społeczeństwo uzna określoną
regułę postępowania za pożądaną, właściwą, słuszną (oceny aksjologiczne).
2. Normy prawne zagwarantowane są przymusem państwowym . Prawo precyzyjnie
określa sankcje za naruszenie normy prawnej i rodzaj norm.
3. Zakres podmiotowy norm prawnych i moralnych. Normy prawne adresowane są
zarówno do osób fizycznych, jak i do osób prawnych, podczas gdy normy moralne
odnoszą się wyłącznie do zachowań ludzi.
4. Obowiązywanie norm . Normy prawne mają uzasadnienie tetyczne, czyli obowiązują
dlatego, że uprawniony organ w określonym trybie ustanowił pewną normę. Natomiast
podstawą obowiązujących norm moralnych są samorzutnie rozwijające się oceny.
5. Przedmiot regulacji . Prawo reguluje wyłącznie zewnętrzne zachowania się człowieka
(ludzi), natomiast moralność dotyczy również stanów psychicznych człowieka.