Geografia fizyczna

Geografia fizyczna to m.in.

Ukształtowanie powierzchni i lądów

Na obszarach lądowych wyróżniamy trzy główne formy ukształtowania różniące się wysokościami względnymi i bezwzględnymi. Są to:

niziny - leżące poniżej 300 m n.p.m. mające mało urozmaiconą rzeźbę. Ich powierzchnia może być płaska (równinna), pagórkowata lub falista. W obrębie nizin znajdują się depresje, tj. obszary

położone poniżej poziomu morza. Za najgłębszą uznaje się depresję Rowu Jordanu będącego przedłużeniem rowu Morza Czerwonego, wypełnioną przez Morze Martwe (- 392 m p.p.m.). Natomiast nąjrozleglejsza jest depresja Morza Kaspijskiego (- 28 m p.p.m.) o powierzchni ponad 500 tyś. km2. Poza depresjami na obszarach lądowych występują kryptodepresje (depresje ukryte), pod wodami jezior lub lądolodami. Najgłębszą z nich jest Rów Bentleya (- 2538 m p.p.m.) pokryty lądolodem Antarktydy i jezioro Bajkał, którego dno znajduje się 1165 m p.p.m.

wyżyny - obszary leżące powyżej 300 do kilku tysięcy metrów ponad poziom morza. Kryterium wydzielania wyżyn, równoległym do wysokości bezwzględnej, jest różnica wysokości względnych. Gdy jest ona niewielka, obszar zaliczamy do wyżyn,

nawet gdy jego wysokość bezwzględna jest bardzo duża, np. Tybet, gdzie wysokości dochodzą do 5000 m n.p.m. Wyżyny mają falistą lub pagórkowatą powierzchnię.

góry - obszary o najbardziej urozmaiconej powierzchni, dużych wysokościach względnych i największych wysokościach ponad poziomem morza. Zajmują tylko 8% powierzchni całego globu. Najwyższe łańcuchy górskie powstały w czasie orogenezy alpejskiej. Ze względu na wysokości osiągane przez góry, dzielimy je na góry niskie – do 500 m n.p.m., średnie do 1500 m n.p.m. i wysokie - powyżej 1500 m n.p.m.. Najwyższymi górami są Himalaje, w których wiele szczytów osiąga ponad 8 tyś. m n.p.m. Najwyższy jest Mont Everest – 8848 m n.p.m.

Ukształtowanie powierzchni dna oceanicznego

Ukształtowanie dna oceanicznego jest tak samo urozmaicone, jak powierzchnia lądów, a różnice wysokości poszczególnych elementów rzeźby są znacznie większe niż na kontynentach. Wielkimi formami ukształtowania den oceanicznych są:

szelf- stanowi bezpośrednie przedłużenie obszarów lądowych. Ma powierzchnię nachyloną pod kątem kilku stopni w kierunku otwartego morza, do głębokości 200 m, którą przyjmuje się za dolną granicę szelfu. Wokół Antarktydy szelf sięga do 500 m głębokości, co tłumaczy się izostatycznym ruchem kontynentu wywołanym ciężarem lądolodu. Na powierzchni szelfu widoczna jest typowa rzeźba lądowa, np. przedłużenie dolin rzecznych, formy polodowcowe, zatopione dawne linie brzegowe. W obrębie szelfu wyróżniamy trzy zasadnicze części:

• przybrzeżną - do głębokości 30 - 50 m, charakteryzującą się szybkim zwiększaniem głębokości,

• środkową- do głębokości 120 m, charakteryzującą się dużą szerokością, równomiernym ukształtowaniem i znaczną miąższością opadów,

• zewnętrzną - wąską strefę o dużym nachyleniu dna i urozmaiconej rzeźbie, schodzącą do dolnej granicy szelfu.

stok kontynentalny - opada do głębokości 2500

- 3000 m stromą powierzchnią o nachyleniu do

45°. Uznaje się go za podwodną granicę kontynentu. Stok kontynentalny łącznie z szelfem i obszarem lądowym tworzy cokół kontynentalny. Rzeźba stoku jest bardzo urozmaicona - liczne podmorskie kaniony o głębokości ponad 1000 m i dużych spadkach. Prawdopodobnie powstały one dzięki prądom zawiesinowym niosącym duże ilości materiału, dostarczanego przez rzeki płynące na lądzie. Niesiony przez prądy zawiesinowe materiał osadzany jest u podnóża stoku kontynentalnego, tworząc równiny o powierzchni setek km2. Przeciętnie na głębokości 3000 m stok kontynentalny przechodzi w basen oceaniczny.

baseny oceaniczne - położone na głębokości

3000 - 6000 m, zajmują ok. 70% dna oceanicznego. Na ich obszarze położone są podmorskie płaskowyże i wielkie góry wulkaniczne.

grzbiety śródoceaniczne - podwodne pasma górskie występujące na wszystkich oceanach na granicach płyt litosfery. W środkowej części, wzdłuż całego grzbietu, znajduje się wąska dolina

ryftowa. Najlepiej poznany jest Grzbiet Śródatlantycki, którego szerokość wynosi od 300 do 2000 km. Dolina ryftowa tego grzbietu ma głębokość ok. 2000 m, a jej dno sięga 4000 m głębokości. W górnych partiach jest szeroka na 25 - 40 km, natomiast w dnie szerokość zmniejsza się do kilku kilometrów. Różnice wysokości względnych gór znajdujących się w osiowej części grzbietu przekraczają 1000 m. Grzbiety śródoceaniczne są aktywne sejsmicznie.

rowy oceaniczne - głębie oceaniczne o szerokości

100 - 150 km i długości ponad 5000 km położone na obrzeżach oceanów w sąsiedztwie łuków wyspowych. Rowy oceaniczne mają strome stoki, przy czym stok od strony łuku wyspowego jest dużo bardziej nachylony. Dna rowów oceanicznych są niemal płaskie i podlegają stałemu obniżaniu. Największa głębia na świecie znajduje się w Rowie Mariańskim i wynosi 11034 m.