Modele biegunowe Wielu następców Comteʹa charakteryzuje nowoczesność, stosując nieco inną strategię. Wydobywają mianowicie cechy nowoczesności przez opozycję do społeczeństwa tradycyjnego. Proponują biegunowe, dychotomiczne modele (Max Weber powiedziałby: kontrastowe „typy idealneʺ) przeciwstawiające nowy i stary porządek. Takie biegunowe typologie pochodzą od Herberta Spencera (społeczeństwo militarne i społeczeństwo industrialne), Ferdinanda Toenniesa (wspólnota i społeczeństwo), Maxa Webera (społeczeństwo tradycyjne‐agrarne i kapitalistyczne), Emileʹa Durkheima (społeczeństwo o solidarności mechanicznej i społeczeństwo o solidarności organicznej), Henry Maineʹa (społeczeństwo statusów i społeczeństwo kontraktów) oraz Roberta Redfielda (społeczeństwo wiejskie i społeczeństwo miejskie). Najbardziej jednak do dziś uznana charakterystyka kapitalizmu pochodzi od Maxa Webera, który przeciwstawił kapitalizm tradycyjnemu społeczeństwu agrarnemu według sześciu kryteriów. Po pierwsze, formacje te różnią się charakterem własności. W społeczeństwie tradycyjnym własność związana jest z dziedziczną pozycją społeczną (np. statusem arystokratycznym czy ziemiańskim). W społeczeństwie kapitalistycznym prywatna własność środków produkcyjnych jest w rękach indywidualnie działających na rynku przedsiębiorców. Druga różnica dotyczy organizacji pracy i produkcji. W społeczeństwie tradycyjnym produkcja rolna przebiega według zwyczajowych wzorów i pozbawiona jest mechanizacji. W społeczeństwie kapitalistycznym masowa produkcja przemysłowa oparta jest na mechanizacji, która umożliwia wprowadzenie efektywności, kalkulowania zyskowności i racjonalnej koordynacji jako wiodących zasad organizacyjnych. Różni się, po trzecie, charakter siły roboczej. W społeczeństwie tradycyjnym pracownicy pozostają w osobistej prawnej zależności od pracodawcy (niewolnicy czy chłopi pańszczyźniani). W społeczeństwie kapitalistycznym robotnicy dysponują wolnością osobistą i sprzedają swoją siłę roboczą niczym towar na rynku pracy, zgodnie z normalnymi prawidłowościami popytu i podaży. Czwarta cecha różniąca to charakter rynku ekonomicznego. W społeczeństwach tradycyjnych wymiana i handel są obwarowane wieloma ograniczeniami: protekcjonizmem czy barierami celnymi, trudnościami transportowymi, brakiem rozwiniętych instrumentów pieniężnych, monopolami rodowymi czy grupowymi. W rezultacie powstają tylko rynki lokalne, a w szerszym zakresie funkcjonują tylko najbardziej lukratywne rynki towarów luksusowych („korzeniʺ, drogich kamieni, jedwabiu itp.). W społeczeństwie kapitalistycznym natomiast rynek staje się nieograniczonym terenem wymiany, dystrybucji i konsumpcji, a jego głównym regulatorem staje się ‐ jak to określał już Adam Smith ‐ „niewidzialna ręka rynkuʺ, czyli prawidłowości ekonomiczne popytu i podaży. Po piąte, różni obie formacje charakter obowiązujących praw. W społeczeństwie tradycyjnym mają charakter partykularystyczny, w różny sposób stosują się do różnych grup czy klas społecznych. Są też przedmiotem patrymonialnego rozstrzygania i egzekwowania. W społeczeństwie kapitalistycznym natomiast prawa mają charakter uniwersalistyczny, stosują się na równi do wszystkich i egzekwowane są przez bezstronny aparat wymiaru sprawiedliwości, co zapewnia przewidywalność kontraktów i realizowanie uprawnień czy zobowiązań. Wreszcie, po szóste, Weber wskazuje na odmienne dominujące motywacje. W społeczeństwie tradycyjnym ludzie dążą do zaspokojenia potrzeb na poziomie dotychczasowym, stan
(…)
…. Dostęp do ról, grup czy stosunków jest otwarty dla wszystkich, którzy do tego się nadają. Czwarta opozycja dotyczy podstaw tożsamości społecznej i percepcji jednostek w społeczeństwie i opisana jest jako przeciwstawienie „kolektywizm‐indywidualizmʺ. W społeczeństwie tradycyjnym o tożsamości i społecznej ocenie jednostki decyduje jej przynależność grupowa ‐ do rodu, plemienia, wspólnoty lokalnej…
… człowieka nowoczesnego, opisana łącznie przez obie zasady, przynosi jednostce wolność, autonomię, bogate szanse życiowe, za cenę jednak ciągłej konieczności podejmowania decyzji, wyborów i ponoszenia za nie pełnej odpowiedzialności. Zasada trzecia to racjonalność: apoteoza rozumu, rozwagi, kalkulacji, obiektywności, efektywności. Dotyczy to przede wszystkim funkcjonowania organizacji i instytucji…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)